“Alberto Bevilacqua është një nga figurat më komplekse të letërsisë italiane. Ajo çfarë i pëlqen të rrëfejë më shumë janë marrëdhëniet martesore, krizat ekzistenciale dhe së fundmi fenomenet paranormale. Më 1955 botoi përmbledhjen e parë me tregime, “Pluhur mbi bar”. Leonardo Shasha e lexoi i pari dorëshkrimin, por u tërhoq nga botimi, për të mos provokuar një skandal, për shkak të temës që 20 vjeçari trajtonte naivisht, por mjeshtërisht. 10 vite më pas, romani “Kalifa” kthehet në sukses ndërkombëtar. Libri bëhet film, drejtuar prej vetë Bevilacqua-s dhe në të luajtën Romy Schneider e Ugo Toniazzi. “Kalifa” u pasua nga të tjerë libra, çmime kombëtare, ndërkombëtare dhe shumë famë. Rreth 50 tituj e ndoqën, mandej, këtë sukses; poezi, tregime, romane, si “Misteret e Parmës”, “Vitet shkatërruese”, “Një zemër magjike”, “Kureshtari i grave”, “Përmes trupit tënd”, “Eros”, “Parma e skandaleve”, “Histori të jetës sime” e shumë libra të tjerë që e bënë Bevilacqua-n, pjesë të panteonit të italianëve të mrekullueshëm. Dhe jo vetëm. Librat e tij janë përkthyer në Evropë, SHBA, Japoni dhe Kinë, ndërsa ribotimet pasojnë njeri-tjetrin. Por Alberto Bevilacqua nuk është vetëm shkrimtari i dashur i italianëve, është gjithashtu poet, është kritik, është skenarist dhe regjisor i shumë prej filmave realizuar prej subjekteve të librave të tij. Është intelektual i angazhuar, polemist i ‘Corriere della Sera’, komentator i Rai-t. Është një 74 vjeçar që merr inat çdo gazetar, i cili provon ta pyesë për moshën dhe jo për librin e ri që ka në dorë. Sepse ai është Alberto Bevilacqua, klasiku italian i pamoshë.”
Këtë tekst shkrova, kur e prezantova shkrimtarin në intervistën e tij të parë për publikun shqiptar. Kohë pas intervistës, botuesi i tij shqiptar, Fatmir Toçi më tregoi: në Tiranë, ishin shitur vetëm 30 libra të shkrimtarit. Kur doli intervista u shitën menjëherë, 3000. Nuk di, nëse botuesi Toçi e tha këtë, thjesht, për të më falënderuar për intervistën. Por di me siguri se nuk do ta harroj kurrë ndjesinë e misterit, gjuhën e shenjave, shiun që s’pushonte atë mbrëmje, kur intervistova Alberto Bevilacquan në shtëpinë e tij, në Romë. Dhe nuk isha vetëm unë. Kur dolëm nga shtëpia e tij, kameramani, Besi, më pyeti: mos na hodhën ndonjë gjë në pije? Alberto Bevilacqua nuk jeton më. Sa herë lexoj për të në gazeta italiane, kujtoj se atë mbrëmje, gjatë intervistës, pikturat në dhomë lëviznin...
Intervista me shkrimtarin italian Alberto Bevilacqua është realizuar nga gazetarja Rudina Xhunga në nëntor 2008 në Romë të Italisë. Ajo është gjithashtu pjesë e librit “31 Shkrimtarët e Shekullit” dhe Dritare.net e sjell të plotë për lexuesin.
Dritare.net: Do të jeni i ftuar nderi në Panairin që do të bëhet këtë javë në Tiranë. Panairi i Librit është një ngjarje artistike në Shqipëri. Ndërkohë, lexuesit tanë ju njohin nga “Kalifa”. Po ju, i njihni lexuesit shqiptarë?
Alberto Bevilacqua: Jo, nuk është se i njoh lexuesit shqiptarë. Por është një publik që më bën shumë kureshtar. Por mendoj se di mjaftueshëm për Shqipërinë. Di për karakterin e popullit shqiptar. Kjo, ngaqë kam studiuar për Shqipërinë. Për shkak se doja të shkruaja një libër që do të përqafonte dhe historinë shqiptare, për një rini skandaloze në periudhën e Italisë së viteve 1920 deri në ditët e sotme. Ishte një mund shumë i madh dhe e lashë përgjysmë me Luftën në Afrikë. Por, e njoh popullin shqiptar. Mbi të gjitha, njoh karakteristikat psikologjike të këtij populli, që më mahnitin shumë sepse janë një shteg mes asaj që ka qenë shkëlqimi i Evropës dhe botës që ne njohim më pak, asaj që ka lidhje me epopenë e vende joevropiane. E di që me rastin e Panairit do të dalë i përkthyer në shqip libri im “Sensi Incantati”. Është një libër i rëndësishëm sepse jam përpjekur të bashkoj psikanalizën evropiane, psikologjinë, depresionin evropian me kurën e lindjes, ku kam qenë për një kohë të gjatë, Tibet, Kinë dhe Japoni. Është një libër për bashkimin e kontinenteve të ndryshme. Besoj se ka dhënë një kontribut të madh në njohjen e lindjes së vërtetë në Evropë. Më erdhi mirë kur botuesi shqiptar më tha që ky do të ishte libri i dytë i përkthyer. Ne nuk kemi njohuri për shpirtin e vërtetë të lindjes. Dhe është e rëndësishme ta kemi.
Dritare.net: Çfarë keni parasysh me depresion?
Me depresion nënkuptoj sëmundjen e depresionit. Unë jam biri i një nëne që ka qenë shumë depresive, ka qenë viktimë e kësaj sëmundjeje. Ka qenë viktimë e periudhës kur në Itali kuroheshin gratë që kishin një ndryshim shumë të vogël psikologjik, pas lindjes ose për shkak të super ndjeshmërisë së tyre. Futeshin në një lloj krematoriumi nëpërmjet një sistemi të kurimit të mendjes që nënkuptonte tortura. Ndaj, libri im, i tregon të gjitha këto dhe është përpjekur të sjellë dhe në Evropë ato që janë ëndrra dhe imagjinata e popujve të lindjes, në veçanti të Tibetit.
Dritare.net: Mendova se po flisnit për depresionin social.
Depresioni social ka qenë shumë shpesh pasojë e depresionit vetjak që ka prekur njerëzit. Ne shohim gjithmonë qeveritarët, zyrtarët, drejtuesit, etj., në defektet e tyre të jashtëm, defektet ose cilësitë e tyre, i gjykojmë si diktatorë, apo mizorë. Por asnjëherë nuk i ekzaminojmë nga pikëpamja e gjendjes së brendshme shpirtërore. Depresioni është një mungesë besimi që individi ka tek vetja. Nëse mendojmë për vdekjen e zgjedhur nga Musolini, që pas një jete si krijues i fashizmit, pranon të vishet si ushtar gjerman bashkë me dashnoren, për të shkuar drejt Zvicrës, me thesarin e shtetit. Shohim se ky veprim nuk ka logjikë. Mjaftonte të hipje në atë tren, ku ishte Musolini, t’i ngrije helmetën dhe t’i thoshe: “Si ka mundësi?”. Për mendimin tim, kjo është një formë e tmerrshme depresioni që kapi Musolinin.
Dritare.net: T’i kthehemi letërsisë, sepse ju jeni poet, shkrimtar, kritik, regjisor…
Mbi të gjitha unë jam një poet që ka zhvilluar narracionin. Pika ime e fortë është poezia. Kam filluar të shkruaj shumë i ri. Poezi dhe tregime. Mendoj se kam shkruar në moshën 19-20 vjeçare një nga librat e mi të bukur “Polvere sull’erba”, ku tregoja për një masakër të madhe që ndodhi në lumin Po, ku unë kam lindur, në tokat që sot janë të ndara nga ide të veçanta politike. Tregova një histori ku partizanët e së majtës dhe republikanët e së djathtës u ngatërruan mes tyre dhe u vranë mes tyre. Ishte dhe është, ende sot, një sekret shtetëror, trekëndëshi i kuq, trekëndëshi i vdekjes. Libri u sekuestrua, më ndaluan ta botoja, edhe pse shkrimtarët si Shasha, Pasolini, më kishin zbuluar dhe më admironin. Libri u botua vetëm gjashtë vjet më parë nga Shtëpia Botuese Einaudi. Kjo për mua ka qenë një plagë.
Dritare.net: Por megjithatë nuk u tërhoqët, vazhduat...
Vazhdova pa kërkuar botues. 20 vjeç më ndodhi kjo fatkeqësi dhe vazhdova të shkruaj deri në moshën 30 vjeçare. Kam shkruar libra që dhe sot janë mes më të pëlqyerve. “Kjo dashuri”, “Udhëtimi misterioz”, sidomos “Një qytet në dashuri”. Është historia e qytetit tim, Parmës, i cili qe i vetmi që e mposhti diktaturën. Erdhi një çast kur një nga këta libra, “Një qytet në dashuri”, u botua nga një shtëpi e vogël botimi dhe u bë e famshme. Personazhi kryesor i protestës dhe i librit u mirëprit përsëri mes radhëve të së majtës. Nuk konsiderohej më një anarkist negativ.
Dritare.net: Ju merr malli për Parmën?
Jo më, sepse Parma ime ka ndryshuar, mamaja ime ka vdekur. Parma për mua është një qytet i nostalgjisë. Parma është shumë e lidhur me lumin e madh. Atdheu im i vërtetë është lumi Po, ku kanë ndodhur shumë gjëra gjatë rrjedhës së shekujve dhe ku ka ende një mister të madh.
Dritare.net: Ju jeni shumë i interesuar për misterin. Nga nisi e gjitha kjo?
Misteri ka qenë një nga temat e mia dhe një nga temat që ka tërhequr vëmendjen dhe të shkrimtarëve të mëdhenj botërore, sidomos të Borges dhe Ionesko. Unë jetoja në një komunitet pranë Parmës, që quhet Legera, i banuar nga njerëz ku s’mund të mbështeteshe për të ardhmen, sepse mjaftonte një gjë e vogël për të shkatërruar gjithçka. Por komuniteti kishte dhuntinë e parandjenjës, të parashikimit. Kështu u bë i njohur në botë, duke dërguar cirqet e saj kudo. Më kujtohet, kur Garcia Marquez donte të bëhej regjisor këtu në Romë dhe frekuentonte qendrën eksperimentale, e çuam atje. Të shihte cirkun e fundit që kishte arritur deri në atdheun e tij. “100 vjet vetmi”, libri që atij i dha Nobelin, lindi nga ky takim. Dante Aligeri, Petrarka, etj., vinin atje për të bërë të ashtuquajturit eksperimente alkimike, të udhëhequra nga një piktor i madh si Xharino. Kjo anë misterioze, e errët, edhe nga protagonistët e mëdhenj të letërsisë, na shpëton ende. Unë jam përpjekur ta tregoj këtë faqe tjetër të historisë letrare, përtej historisë politike sociale.
Dritare.net: Çfarë keni treguar?
Kam treguar dhe gjërat më të vogla absurde të historisë. Një Papë që nxjerr nga Katedralja e Ferrarës eshtrat e Dante Aligerit, sepse mendon, dyshon, druhet prej tij. Apo Petraka që ungjillëzonte gratë, por mbante një ditar sekret për transgresionet e tij seksuale. Ishte shtëpia e Petrarkës, Dantes dhe Xharinos. Në këto ambiente ku misteri kishte hedhur rrënjë, unë kam lindur dhe jam formuar.
Dritare.net: Shkrimtar bëhesh, apo lind?
Jeta ime duket si një histori shekspiriane. Sepse Parma, qyteti tim, ishte e ndarë në dy pjesë. Nga njëra anë ishte Parma e revolucionit, nga ana tjetër, Parma e pronarëve të mëdhenj të tokave. Mamaja ime ishte një emigrante nga Argjentina. Dashuronte tangon. Ishte një grua që bënte pjesë te të varfrit, komunistët, rebelët, pra ishte e majtë. Dhe ishte im atë, që s’u martua menjëherë me nënën time, ai ishte një aviator. Kishte marrë pjesë dhe në Transfluturimin Atlantik, që është një sipërmarrje e madhe, e drejtuar nga Italo Balbo, Marshalli i Forcave Ajrore në kohën e fashizmit, dhe nga 33 të rinj që e ndiqnin. Flitet pak për të, sepse Balbo urrehet. Nëse Kolombi mbeti në histori, duke bërë të njëjtin udhëtim në det, pse të mos e kujtojmë këtë skuadrilje që inauguroi qytetërimin e avionit? Nga njëra anë ishte mamaja ime, që më lindi, më mbajti, më rriti, dhe nga ana tjetër ishte ky njeri që gëzonte popullaritet të madh, mashkull i pashëm. I adhuruar nga gratë, i suksesshëm. Herë ishte, herë nuk ishte. Pra, jeta ime ka qenë e ndarë në dy pjesë. Kam kaluar një fëmijëri dhe adoleshencë shumë të vështirë. Shpesh, mamaja ime shtrohej në klinika psikiatrike dhe qëndronte aty për një kohë të gjatë, nuk ishte e pranishme në jetën time. Babai im nuk ishte. Ajo që më ka ndihmuar të mos mbetesha vetëm, ka qenë fakti se në moshën 13-14 vjeçare fillova të shkruaja. Shkruaja poezi bindëse, tregime bindëse, në një qytet ku kishte shumë njerëz të kulturuar. Parma ishte qendra e shkrimtarëve të mëdhenj të asaj kohe, në vitet ’60. Duke lexuar ato që shkruaja, më ndihmonin, më qëndronin pranë. Po të mos kisha pasur këtë talent, do të isha çmendur.
Dritare.net: Atëherë, do të thotë që letërsia e ndih, e rrit, e bën njeriun?
Po, letërsia dhe talenti krijues janë ato që e ndihmojnë njeriun. Ky fakt na bashkon me disa kafshë për të ribërë rrugën e natyrës. Talenti krijues është një nga talentet më të forta vetëmbrojtëse që mund të ketë një i ri.
Dritare.net: Edhe diçka për Leonardo Shashën. Kam lexuar që ai ka qenë fati juaj i parë?
Po, është e vërtetë. Unë isha shumë i ri, por kisha një emër relativisht të rëndësishëm në qytet. Kishim krijuar dhe faqen e parë letrare të një gazete në Evropë. Pranë meje ishte një shkrimtar i ri dhe i rëndësishëm që më donte shumë. Quhej Mario Kolombi Guidoti, që kishte lexuar librin tim “Pluhur mbi bar”. Pa më thënë gjë, ia kishte dërguar Leonardo Shashës. Një natë, miku im më kërkoi që ta shoqëroja në një festë. Atë natë, pata një nga shenjat e para të parandjenjave që më shoqëruan gjatë gjithë jetës. I thashë që nuk mundesha. Për fat të keq, shkrimtari vdiq atë natë. Më pushtoi një dhimbje e thellë, prej së cilës nuk arrija të dilja. Po atë natë, mamaja ime, më tha: “Është një burrë i veshur me të zeza që nuk fliste dhe që erdhi të të takonte”. Ishte Leonardo Shasha. U mundua shumë për librin tim “Pluhur mbi bar”, por censura ishte më e fortë. Thjesht dhunonte një sekret shtetëror, që kishte rrethuar Musolinin në udhëtimin e tij të fundit dhe thesarin që u zhduk në duart e politikanëve të ndryshëm. Edhe sot është një sekret që kërkohet të mos preket.
Dritare.net: Por ju flisni për këtë sekret...
Absolutisht, ashtu siç kam folur gjithmonë. Në atë kohë isha ende i ri, por një djalë që mbante mbi shpatulla procesin që ishte bërë ndaj të atit. Im atë s’duhej të ishte dënuar. Kjo masë duhej të kishte ndëshkuar fashistët që kishin kryer krime, por ata që kishin kryer krime shkonin në Costa Azurra. Te qytetarët italianë, ky dekret u përdor për mëri, zili dhe gjëra të tjera. Kjo gjë më rëndonte sepse një dezertori i merrnin shtëpinë, ia merrnin të gjitha, i poshtëronin. Kanë qenë vite të këqija. Më pas Toliati e hoqi këtë dekret dhe gjërat u qetësuan. Ende i kujtoj të gjitha. Ende vuaj tronditjen nga libri im i parë, do të doja të ishte lexuar sepse doli thuajse i përsosur nga një talent i ri dhe thuajse i pandërgjegjshëm. Kur munda ta botoja dhe ta lexoja, pa prekur asnjë rresht, kuptova që kisha shkruar një xhevahir të vogël dhe mund ta quaja veten shkrimtar.
Dritare.net: Doja të dija, z. Bevilacqua, si ua kanë ngacmuar jetën personazhet e famshëm që keni njohur dhe keni pasur pranë, si Garcia Marquez, Jorge Luis Borges, Romy Schneider, Çarli Çaplin, Pasolini?
Unë kam pasur një mësues shumë të përpiktë. Ai më ka mësuar se ç’duhej të bënte një shkrimtar i ri. Një shkrimtar i ri duhej të bëjë kujdes për realitetin që e rrethon, por mbi të gjitha për mësuesit. Mësuesit sepse janë të dashur, jo sepse janë të rëndësishëm. Unë kam qenë gjithmonë shumë besnik. E quaj veten një nxënës të një brezi të madh që pastaj u zhduk me fundin e mijëvjeçarit. Unë kam qenë një nxënës. Kam bërë kinema, kam qenë ideator i personazheve të njohur. Nga Orson Uells te Borges. Kjo më ka lidhur ngushtë me fatin e tyre. Më ka dhënë mundësinë që të më kuptonin, të më lexonin dhe interpretonin dhe në mënyrat e duhura. Kam qenë skenarist dhe për njerëz si Roselini, De Sika, që më kanë mësuar shumë dhe në planin letrar. Sepse mjafton një melodi për të kuptuar ç’është harmonia e letërsisë. Kjo ka qenë karakteristika ime, se kam bërë pjesë në një brez të madh, jo vetëm italian. Edhe francez, amerikano-jugor. Nuk jam kufizuar kurrë me një ide të mbyllur vetëm brenda trurit tim, nuk kam jetuar kurrë si në një provincë të vogël.
Dritare.net: Mbeten ende mjeshtërit të mëdhenj, letërsia e madhe, apo kohë e shkuar e gjitha?
Jo, ekzistojnë, por janë te izoluar. Ju, për shembull, më thatë: “Kam intervistuar me shumë interes Amos Oz, apo Pamukun”. Ju keni shkuar tek mjeshtrit. Por ata, tani janë të largët me njëri-tjetrin. Qytetërimi i sotëm e copëton shumë punën e shkrimtarëve. Ka degraduar bota e përkthimit. Në Amerikë, ndërmjetësuesit e përkthimit botojnë librat e atyre që duan ata. Edhe në Angli po ashtu. Nuk është më ai rregull letrar që ka qenë dikur. Heminguej merrte çmimin Nobel, sepse kaloi dhe në Itali. Edhe Garcia Marquez e mori çmimin Nobel se kaloi përmes kulturës italiane. Sot, mjeshtrit janë përhapur në një univers shumë të gjerë. Kjo s’u bën mirë as atyre dhe as të rinjve që do të donin të mësonin diçka. Dikur dinim ta vlerësonin realitetin si të bukur, apo të shëmtuar. Sot nuk e dimë kush është. Nuk njohim realitetin që na pret. Kur unë frekuentoja shumë Lindjen, e kuptova që Orienti do të ndikonte në një mënyrë shumë të keqe, madje vrasëse mbi Perëndimin. Do të ndodhte ky ndryshim që do sillte shumë variacione, sepse bota dhe qytetërimi i njeriut ecën para edhe nëpërmjet modifikimeve. Nëse unë lexoj kronikat e fundeve të perandorive të mëdha, apo të qytetërimeve të mëdha, asaj greke, bizantine, romake, janë njësoj me sot. Zvetënim total i seksualitetit, shprehje të dhunës, mungesë respekti ndaj botës femërore dhe pakujdesi ndaj kësaj bote. Jo mosinteresim, por pakujdesi. Por këto qytetërime u zëvendësuan nga të tjera, pak a shumë lineare. Ndërsa sot! Sot ne rrezikojmë të zëvendësohemi nga shoqëri mafioze orientale që nuk respektojnë më asgjë. Ky është ndryshimi.
Dritare.net: Ju dëgjoj dhe mendoj për shenjat. Besoni ju te shenjat?
Shikoni, unë kam dy diploma. Njërën diplomë e kam marrë në Parma. Nuk kisha para për të mbajtur veten, prandaj duhej te mbahesha me bursën e studimit. Kjo ishte diploma e drejtësisë. Pastaj, kur fillova të fitoja para, fillova të studioj për një diplomë shumë të mundimshme, të lodhshme, atë të astrofizikës. Ato që ishin cilësitë e mia perceptuese, që i kam trashëguar nga familja ime, sidomos gjyshja ime njihej për këtë gjë, u bashkuan në një njohje goxha të gjerë të botëve të mundshme dhe kozmosit. Prandaj, unë besoj te shenjat. Nuk është se besoj te apokalipsi. E di që apokalipsi do të vijë, sepse ne kemi një sistem diellor, bëjmë pjesë në këtë sistem diellor, gjithçka që ka të bëjë me ne, bën pjesë në të. Ndërkohë që unë flas me ju, shpërthejnë dhe zhduken sisteme te ndryshme qiellore, dhe të tjerë lindin përreth nesh. Prandaj duhet të mjaftohemi edhe duke parë te ne shenjat e asaj që është e pafundme. Unë i besoj kësaj.
Dritare.net: Po njerëzit nuk dinë t’i lexojnë më shenjat, apo nuk duan t’i lexojnë ato?
Sepse kanë frikë. Kanë frikë nga shenjat. Por tek shenjat është gjithçka. Ne vetë, ju me hirin tuaj, unë me qenien time, jemi shenja. Pyes, si ka mundësi që nxënësve në shkolla nuk u mësojnë ku jetojnë. Ku jetojnë? Sepse ata nuk e dinë ku jetojnë. Mbaj mend, që kur fillova të studioj astrofizikën, kjo shkaktoi habi të madhe. Më thanë, po ti, çfarë bën këtu? Unë u përgjigja, “dua të mësoj!”. Gjithçka fillon nga kjo. Ke qenë ndonjëherë nga Milano në Romë, apo nga Roma në Tiranë? Po. Atëherë, këtë distancë që të duket e vogël, vendose në pozicion vertikal, dhe këtu fillon. Domethënë, nxënësit duhet të kuptojnë që ne jemi një esencë e vogël, në një esencë pa fund. Duhet t’u mësosh si dhe ku. Sepse po të kuptohej kjo, gjithë ajo dhunë, gjithë ato teka, gjithë ajo injorancë do të pakësohej jashtëzakonisht shumë. Nuk duhet të qëndrojmë kurrë horizontalisht, por vertikalisht.
Dritare.net: Ikim nga shenjat dhe shkojmë te librat e mëdhenj, autorët e mëdhenj. Ju ndodh ndonjëherë të ndaleni e të flisni me ta, t’i dëgjoni?
Unë kam lindur në Po, që është një lumë afër Parmës në jug të Italisë. Dhe zoti letrar i atdheut tim, ishte Ariosti, që unë mendoj se ishte një autor gjigant. Pa Ariostin nuk do të ishte Servantesi, do të kishte shumë pak shkrimtarë klasikë. Mendoj shpesh për të. Ashtu si mendoj për shumë autorë, duke bërë një kapërcim shumë të madh, siç është Simenoni, për shembull, të cilin unë e kam njohur. Një personazh i hidhur. Një personazh me shumë merita dhe vese. Këtu janë të dyja polet. Por edhe Simenoni, shumë tërheqës në përbërjen e tij. Mendoj shpesh për këtë personazh për të cilin unë kam shkruar shumë, ashtu si për Ariostin, i cili mund të kishte bërë gjëra sublime, por nuk i bëri sepse ishte shumë i kompleksuar deri në vdekjen e tij. Po, ka autorë që më shfaqen papritur dhe që i kujtoj me forcë të madhe. Më së shumti besoj, Borgesin.
Dritare.net: Ju e keni pasur mik Borgesin. Madje, ai ka folur për letërsinë tuaj.
Po, ka diskutuar për letërsinë time. E kam njohur mirë. Por njerëzit njihen atëherë kur duan të njihen. Kam pasur një shok shkolle, i cili shquhej nga ne, që ishim pjesa e zakonshme, për njohjet që kishte, për eklektizmin, për makinat e tij Ferrari, dhe një ditë ma solli Borgesin mu përpara. Sepse ai e bleu Borgesin. Quhej Franco Maria Rici. Ishte një botues, një botues me shumë klas dhe më tha: - “A do ta njohësh Borgesin? Do ta njohësh!”. Kështu e njoha dhe kam kujtime shumë të bukura. Nuk janë letrare, por njerëzore. Ishte një ditë e paharrueshme, kur unë ia prezantova këtë poet të madh nënës sime dhe ata filluan të flisnin për tangon. Filluan të flisnin ne orën dy pasdite dhe i mbaruan bisedat e tyre në mbrëmje, ishin të gjitha për tangon dhe nëna ime ishte e pamposhtur, kur flitej për tangon. Borges e bëri të lumtur nënën time. Po ashtu më ka ndodhur me Çaplinin. Kur unë merresha me kinema, ishte një producent i madh që e donte Çaplinin me çdo kusht. Unë punoja për këtë producent dhe Çaplini erdhi në Itali. Unë e çova të shikonte Firencen, e çova të shikonte edhe Parmën. E çova në sheshin e Parmës, që është një kryevepër e romakëve, ku Krishti i kërkon ndihmë njerëzve të thjeshtë. Unë po e shikoja dhe mendova, 100 metra më tutje ishte shtëpia e nënës sime, nëna ime më kishte çuar të shikoja filmat e tij komikë dhe më thoshte: “Ai burri i vogël atje është një gjeni”. Pra, unë e çova Çaplinin në shtëpinë time. Nëna ime shtangu. “Më sjell njerëz në shtëpi dhe nuk më lajmëron të vishem si duhet?”-tha ajo. Çaplini e kuptoi, mori çadrën dhe filloi të bënte ato lëvizjet e tij.
Dritare.net: Keni ditur ta bëni të lumtur nënën tuaj!
Po. Ka qenë një qëllim i imi dhe një alibi. Sepse nëna ime ishte një grua me të cilën unë nuk kam mundur kurrë të flas. Mendja e saj ishte e mbyllur. Mund të thoshim vetëm “Si je? Mirë. Më bëhet qejfi! Faleminderit”. Nuk mund të lexonte gazetat, as të shikonte televizor. Truri i ishte bllokuar, edhe pse ishte i jashtëzakonshëm. Vetëm në tre vitet e fundit të jetës së saj mundi ta vinte në përdorim trurin. Nëna ime ka qenë diçka shumë thelbësore për mua, jo vetëm se e dha gjithë veten e saj për të më mbajtur gjallë,# dhe ndonjëherë kjo nuk më ka bërë të tregoj shumë mirënjohje, por sepse duke luftuar për nënën time , unë kam luftuar në të vërtetë për lirinë. Është një nga gjërat më të rënda që mund të godasë një komunitet, një popull dhe një individ. Ta kesh trurin, të kesh ndjesitë, të kesh ndjeshmërinë dhe të mos i përdorësh dot, sepse një dorë negative të ndalon ta bësh. Qoftë kjo një diktaturë, qoftë diktatura e trurit tënd. Prandaj, për mua ka qenë një kauzë për shumë gjëra pozitive. Për udhëtimet që kam bërë në lindje për të shpëtuar gjendjen e saj psikike pra, për shumë gjëra. Pastaj, kur vdiq më tha diçka që më përndjek. “Unë jam presje. Ti je pikë”. Unë nuk e di çfarë donte të thoshte, por them se fsheh një të vërtetë të madhe. Sepse kush u beson shenjave, beson që presja është një vazhdimësi, ndërsa pika duhet t’i çojë gjërat deri në fund. Prandaj unë kam shkruar një libër që mendoj se është një ndër më të bukurit “Ti që më dëgjon”, ku unë deklaroj se besoj shumë që mund të flasësh me një qenie që ke dashur, por që nuk është më gjallë.
Dritare.net: Në fakt, është një libër shumë i bukur. E kam lexuar në italisht dhe shpresoj të vijë edhe në shqip.
Ashtu uroj dhe unë. Kur është një vepër e drejtë? Kur një emocion personal hyn në një harmoni që s’ka asgjë të ç’ekuilibruar. Besoj se ky libër dhe një tjetër më kanë ndihmuar shumë.
Dritare.net: “Ti që më dëgjon” dhe “Ai që të tradhtonte”?
“Ai që të tradhtonte” ka qenë një shtojcë për babanë tim, për karakterin e tij. Unë kam pasur dy prindër shumë të ndryshëm. Por fati i madh i jetës sime ka qenë që herën e fundit i pashë pranë, duke folur. Mamaja gjithë jetën ishte e përmbytur nga ndjenja e dashurisë, sepse e donte shumë tim atë. Edhe ai, pak nga pak, mësoi ta donte.
Dritare.net: Në një intervistë tuajën lexova se jeni mosbesues ndaj grave. Por në librat tuaj unë s’e kam ndeshur një gjë të tillë.
Jo. Dua të them se në Itali, kjo duhet theksuar, jam ndër shkrimtarët e parë që ishte i ndërgjegjshëm për faktin se figura femërore në mijëvjeçar është përdorur gjithmonë si mjet skenik. Femra është përdorur gjithmonë edhe nga shkrimtarët e mëdhenj. Edhe Manzoni e ka bërë këtë. Vetëm fretërit bëjnë përjashtim. Për shembull, “Kronika e Salimbenit”, e Adamit, lindur në qytetin tim, që është një libër fantastik dhe u është kushtuar grave që kanë sfiduar perandorin Frederik. Çfarë kam bërë me “Kalifën”? Një veprim shumë të thjeshtë. Kam vënë një grua që të drejtojë një operacion sindikate, të përmbysë një qytet. Kam transkriptuar terminologjinë e shprehive të grave. Mendoj se i kam dhënë shumë figurës femërore. Nga ana tjetër, në jetën time janë verifikuar disa fakte të tmerrshme. Unë isha një djalë i braktisur dhe më ndodhi një incident i rëndë. Kur isha gjashtë vjeç, një grua më përdhunoi. Mendoj se dhuna seksuale është një nga gjërat më të tmerrshme që mund të ndodhin dhe zakonisht ndodhin në moshën e brishtë. Sepse nuk bën pjesë në seksualitet. Bën pjesë në një vjedhje mizore, se gjithçka ndodh shumë shpejt, si fyerje për ekzistencën. Ai episod ka lënë shenjë në jetën time. Nuk jam mosbesues ndaj grave, por kur feministet më thoshin se meshkujt përdhunojnë, u thosha, ka edhe raste kur përdhunojnë gratë. Unë isha shembulli. Por mosbesim ndaj grave s’kam pasur kurrë.
Dritare.net: Po “Mafia e grave” atëherë, pse e keni përdorur këtë frazë?
Unë isha në Nju Jork për të xhiruar një film ku luante Alberto Sordi, që titullohej “Vëllai im Anastasia.” Ishte një film për vëllanë e Albert Anastasit, një mafioz në Nju Jork. Interesohesha, informohesha për qendrat mafioze të Amerikës. Më ftuan për darkë në shtëpinë e Don Vito Genovezes, që atëherë ishte Kumbari. Ai më propozoi të shkruaja një histori për familjen e tij. Unë, pak frikacak, por nuk pendohem aspak, i thashë, “jam italian, jam i ri. Nuk e bëj dot”. Ai më tha, “mirë, unë të respektoj. Por ta dish që ka tre mafie. E para është mafia e kishave. E dyta mendon se jemi ne, por jo, është mafia e grave. Luftojnë me njëra-tjetrën, por në çastin e duhur janë afër. Të tretët jemi ne”. E ka përdorur Don Vito Genoveze frazën “mafia e grave”, jo unë.
Dritare.net: A mund të flasim, pak, për gratë, për disa lloj grash. Për shembull, gruaja bashkëshorte, çfarë është?
Unë s’kam pasur martesë të lumtur. Mendoj se gruaja dhe burri s’mund të përkufizohen me “bashkëshort” apo “bashkëshorte”. Unë i urrej institucionet, sepse imponojnë gjëra. Si mund t’u thuhet dy të rinjve, dy qenieve njerëzore, që të qëndrojnë bashkë derisa vdekja t’i ndajë? Revolucioni i jetës është i tillë që bazohet vetëm në mirëkuptim, në kuptimin e zhvillimeve të tjetrit, në harmoni. S’mund të jetë një imponim institucional. Për mua, bashkëshort dhe bashkëshorte s’do të thotë asgjë. Janë dy persona që mund të qëndrojnë bashkë gjatë, si shokë, si një burrë dhe një grua. Jo, unë nuk besoj te martesa.
Dritare.net: Po një ish-bashkëshorte, çfarë është?
Një ish-bashkëshorte është një grua që urren. Unë kam pasur një ish-bashkëshorte me karakter të thellë dalmat. Mendoj se i kam dhënë shumë, por ishte shumë nevrastenike. Ndoshta prandaj u martova me të. Nevrastenia është fryt i ndryshimeve që unë i kam njohur mirë. Duke shoqëruar mamanë time në klinikat psikiatrike, e duke i qëndruar gjithnjë pranë, kuptova se nevrastenia kurohet, kurohet me shumë dashuri. U përpoqa ta bëja edhe me gruan time, por nuk ia dola dot mbanë. Mbase kisha harxhuar gjithë dashurinë për nënën. Nevrastenia nuk është vetëm te një grua, te një burrë, është në një sistem. Ajo krijoi dhe nazizmin. Nazizmi ka lindur nga nevrastenia.
Dritare.net: Po e dashura e një jete, çfarë është?
Një shoqe e shkëlqyer. Nëse një grua është e dashura e një burri për vite të tëra, do të thotë që mes tyre ka eros. Unë i jap rëndësi erosit, jo seksualitetit, që është tjetër gjë. Erosi është seksualiteti i filtruar nga sensualiteti dhe që përdoret për t’u kuptuar, si në intimitet, ashtu dhe në atë që paraprin dhe vijon intimitetin. E dashura e një jete është një protagoniste shumë e madhe e jetës tënde.
Dritare.net: Po gruaja që ke tradhtuar, çfarë është?
Unë jam përpjekur të mos tradhtoj. Përvojat negative më kanë hequr ankthet në lidhje me seksin. Deri në moshën 14-15 vjeçare, kam jetuar në një ambient aq të shëmtuar dhe të dhunshëm. Në një shtëpi publike. Kur unë mbeta vetëm, i braktisur nga nëna e sëmurë dhe babai gjithmonë i ikur, Ligabue, piktori, jo këngëtari, një mik i familjes, më çoi te kjo shtëpi dhe ju tha atyre grave, “jepini për të ngrënë djalit”. Megjithatë kjo përvojë më ndihmoi të mos jem kurrë viktimë e ankthit prej aktivitetit seksual. Kam qenë gjithmonë në gjendje të dominoj dimensionin e seksualitetit.
Dritare.net: Po femra e përdalë, çfarë është?
Nuk është asgjë. Këtu në Itali ka pasur masa qesharake. Për shembull, u vihej gjobë prostitutave në rrugë. Femra e përdalë është viktimë e një maskiliteti jonormal dhe kriminal. Vënia e gjobave i hoqi nga rrugët dhe i çoi në duart e mafiozëve, që sjellin vajza nga të gjitha anët dhe gjendja është përkeqësuar, në vend që të përmirësohej. Episodi i parë që xhirova për Sergio Sabatinin, si regjisor, që titullohej “Misteret e Romës”, fliste pikërisht për mbledhjen e prostitutave romake në agim. Kam qenë dëshmitar i faktit që gruaja putanë nuk ekziston. Ajo është e krijuar dhe shtrembëruar, nga meshkuj të tmerrshëm.
Dritare.net: Po femra të cilës i thuhet “jo”, çfarë është?
Po, kjo më ka ndodhur. Sepse gjithmonë më ka bezdisur fakti që të përfitoja edhe në situata të favorshme. Është e vështirë, për një mashkull, apo një femër që, në ambiente provinciale, siç janë ato italiane, ka pasur sukses që në fillim. Ka çaste kur pyetja është thelbësore. Mashkulli ose femra, në këtë rast femra, vjen me mua për atë që përfaqësoj, apo për atë që jam? Ky është një dyshim i thellë prandaj, ndonjëherë më ka ndodhur të shmang marrëdhëniet joshëse, sepse kuptoja që nuk isha unë me të metat e mia mashkulli në lojë, por ai që mund të përfaqësoja. Dhe nuk më pëlqente. Besoj se kjo i ndodh dhe një gruaje.
Dritare.net: Po gruaja që nuk ke pasur kurrë, çfarë është?
Gruaja që nuk ke pasur kurrë? Gruaja që nuk ke pasur kurrë është ajo që vizaton në mendje edhe sot, kur nuk të merr gjumi, kur ndihesh vetëm, është ajo që të kupton ty dhe të metat e tua me një altruizëm që më pas ia shpërblen. Është gruaja që bën pjesë në monadë. Ju jeni një femër shumë e hijshme, unë jam ulur përballë jush, por s’duhet harruar kurrë që kemi qenë pranë dhe që kemi qenë një. Monada ishte një. Monada ishte mashkulli dhe femra dhe lindte si pjesë e gjenezës. Këtë e harrojmë. Ishin ujërat, sigurisht. Mjaftoi një devijim i ozonit. Për herë të parë u shfaq gjaku në tokë. Nëse nuk e shohim kurrë nga ky këndvështrim, nëse nuk mësojmë disa gjëra nga historia jonë, nuk do ta kuptojmë kurrë pse ka një tërheqje mes një burri dhe një gruaje. Kemi qenë shumë të bashkuar, ishim një gjë e vetme. Vetëm Bibla i ka marrë me mend këto gjëra, çuditërisht. Bibla përmban zbulime shkencore mbresëlënëse. Ajo pohon që Adami është hermafrodit, nuk është mashkull. Gruaja u shkëput prej brinjës së tij. Pastaj është lënda e zezë. Gjëja më interesante që kam parë, në një observator, në Delhi, është një yllësi gjithë ngjyra si një diamant. Pastaj është një gojë e zezë që e ha dhe e merr me vete. Ende s’kemi arritur të mësojmë çfarë është lënda e zezë, por Bibla e thotë. Është gruaja e zeza. Gruaja që u shkëput nga brinja e Adamit. Kjo është origjina jonë.
Dritare.net: E mbyllim bisedën për gratë, apo do më tregoni diçka për gruan me të cilën ndani veten, këto kohë?
Unë besoj shumë te sensualiteti. Teoria ime është kjo. Tërhiqemi nga njëri-tjetri vetëm se kemi brenda elementë, qeliza të vogla, që janë të ngjashme. Në përgjithësi, është një grua që ka pasur një të kaluar të mundimshme, që ka vuajtur si unë, që ngjan me mua. Gruaja është thelbësore. Por duhet kërkuar që shoqja jote të jetë e ngjashmja jote. Vetëm se mashkulli nuk e mendon shumë këtë.
Dritare.net: Po ta përmblidhnit me një fjalë të vetme, çfarë, apo kujt, i kushtohet vepra juaj?
Thelbi i veprës sime mund të jetë titulli i librit të fundit me poezi që kam botuar, “Duet për një zë të vetëm”. Sforcimi për të bërë të kuptohet që jeta jonë s’mund të jetë vetmitare, por që duhet të përpiqemi të integrohemi gjithmonë. Ose “Në këtë dashuri”, që është një titull i imi, jo dashuri retorike, por e vërtetë. Ose një ide komuniteti. Ose një ide e ne të gjallëve dhe atyre që nuk jetojnë, por janë ekzistentë. “Duet për një zë të vetëm” është një marsh i dyfishtë që duhet të kemi. Të mos jemi kurrë të papajtueshëm. Duhet të jemi pak jashtë logjikes. Duhet të vëmë re gjërat e vogla që s’i shohim më. Sot drama jonë nuk është të kërkojmë dramat, por të shijojmë gjërat e vogla. Libri im i parë, romani “Pluhur mbi bar” flet për faktin se dhe në një zonë të ashpër urbane kishte gjithmonë një miqësi, një lidhje dashurore, sensuale. Duhet të besojmë te kjo, ndryshe s’jemi asgjë.
Dritare.net: Po shkruani diçka ndërkohë?
Kam ndërmend diçka. Unë shkruaj duke përpjekur të bëj kartonë, siç thoshte Mikelanxhelo. Ai, para se ta bënte një kub, më parë e vizatonte, e studionte me vëmendje. Një libri duhet t’i hysh në brendësi. Po hyj në brendësi të një libri që do të jetë libri im i fundit. Historia e një krijuesi, që shkruan kujtimet e tij. Nga njëra anë tregon jetën e tij, me shenja. Pastaj, shenjat i kujton si elementë të veprës së tij. Vepra është imagjinata e jetës që jetojmë. Jeta që jetojmë është vepra dhe imagjinata. Mendoj se është një rrugë e re dhe shpresoj ta bëj. Ndërkohë, po studioj dhe shkruaj shumë poezi. Më ngushëllon shumë të shkruaj poezi.
Dritare.net: Shumë poezi, shumë libra. Ju mungon një fëmijë?
Më ka munguar gjithmonë. Po si mundet një njeri që ka jetuar një fëmijëri si ajo e imja, që ka parë lindjen e tij të lidhur me shumë drama, sëmundja e mamasë sime, braktisja, si mund të dojë një fëmijë? Fëmija lind nga dëshira për t’u pasqyruar jashtë. Kur flisja për lirinë e dëshirës, doja të thosha që s’mund t’i lësh shenja njeriu deri në atë pikë sa të mos ushtrojë lirinë e dëshirës. Nuk është e mundur. Si mund të kesh një fëmijë, kur ke jetuar një fëmijëri dhe adoleshencë të mbushur me padrejtësi dhe mizori. Unë nuk e di. E kam pyetur veten kur kaloja në Afrikë dhe shikoja ata fëmijë të trajtuar mizorisht, të braktisur, thosha me vete, “kush e di nëse nesër ndonjë prej tyre do të ketë dëshirë të lindë fëmijë”. Kam qenë gjithmonë shumë i prerë në lidhje me lindjen. Njeriu duhet të lindë në një terren të përkryer, jo në një terren të goditur nga bombat.
Dritare.net: Por terrenet e përkryera nuk ekzistojnë.
Ekzistojnë.
Dritare.net: Ku?
Besoj se shumë pak njerëz kanë pasur një fëmijëri të dhunuar, falë Zotit. Shumë pak vetë kanë parë nënën që i ka lindur, me një tik nervor, të punojë deri sa t’i shterojnë fuqitë, të hyjë e të dalë nga klinika. Është një ndjenjë faji që mban përbrenda. Pastaj largohet, por kur ndodh, është vonë.
Dritare.net: Atëherë, duhen sjellë në jetë fëmijë të lumtur?
Jo, duhen sjellë në jetë fëmijë që mund të shijojnë lirinë e dëshirës. Sa gjurmë të vjetra dhe të gabuara u kalojmë fëmijëve. Mamaja ime më ka lënë gjurmë nga sëmundja e saj mendore. Më është dashur të luftoj.
Dritare.net: Çfarë është më e rëndësishme në jetë? Të rrezikosh, të tentosh, apo të mos guxosh për të mos lënduar të tjerët dhe veten?
Të rrezikosh nuk do të thotë patjetër t’u bësh keq të tjerëve, por t’i bindesh nevojave të tua. Besoj se t’u bësh keq të tjerëve për të arritur qëllime personale është diçka e tmerrshme, por këtë e them ashtu siç them dhe që gjithmonë kam pasur frikë të bëj fëmijë. Bota sot jeton duke dhënë goditje sa majtas, sa djathtas, por unë s’jam i aftë t’u bëj keq të tjerëve për të arritur qëllimin tim. Më kujtohet kur isha te Corriere della Sera dhe ishte “P2” një realitet i veçantë mafioz dhe duhej të regjistroheshe aty për të bërë karrierë. Unë nuk u regjistrova dhe kam kaluar peripeci të mëdha. Atë që e arrij, dua ta bëj me meritën time, pa i bërë keq njeriu. Me këtë dua të them që jam plotësisht dakord me një parim të Krishtit që thotë, “shkundni pluhurin nga rrobat, sapo dikush përpiqet t’ua hedhë”. Dhe unë besoj verbërisht në nevojën për hakmarrje, ndaj njerëzve të ligj, plehra. Ata nuk duhen trajtuar mirë, por duhen ndëshkuar.
Dritare.net: Dua ta mbyll këtë intervistë, jo me frazën për njerëzit e ligj, por me diçka të bukur. Ndodhin dhe gjëra të bukura, apo jo?
Sigurisht! Sensualiteti është diçka shumë e bukur. Të bën të ndjesh rëndësinë e qiellit, një ambienti, një intuitë artistike. E bën një burrë të ndjejë rëndësinë e një gruaje, dhe një grua, rëndë sinë e një mashkulli. Të bën të kuptosh që mund të kesh një bashkëbisedim me atë që ekziston, me jetën. Sensualiteti është gjëja më e fortë. Qelizat e sensualitetit janë pranë atyre të krijimtarisë. Sensualitet do të thotë të jesh mirë, edhe fizikisht. Do të thotë që grimcat e fundit që ne kemi, janë mirë. Për shembull, kur një grua ka probleme të thella, qelizat e vogla çmenden, gjithmonë në pikat e lindjes. Qelizat e vogla janë ato që rregullojnë jetën. Sensualiteti përbëhet nga qeliza të vogla dhe duhet të kujdesemi që t’i respektojmë ato. Brenda nesh ka banorë të tjerë. Duhet të kujdesemi që këta banorë të jetojnë mirë në mbretërinë tonë./dritare.net
