Sherif Bundo: Dollia shqiptare, një gjuhë e shpirtit, një rit i përbashkët brezash
E Mërkurë 23 Korrik 2025, 19:07
Dritare.net
Në çdo tryezë shqiptare, qoftë në një dasmë, një gosti, apo një darkë të thjeshtë familjare, është thuajse e pamundur të mungojë një moment solemn kur dikush ngre gotën dhe shpreh një urim, një kujtim, një bekim apo një thirrje mirësie: kjo është dollia, një nga elementët më të lashtë, më të gjallë dhe më të thellë të kulturës shpirtërore shqiptare.
Dollia nuk është thjesht një zakon i tryezës apo një moment simbolik alkoolik. Ajo është një formë komunikimi shpirtëror, një ritual i ndërveprimit shoqëror dhe nderimit, që ndërlidh të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen. Një akt që shpreh respekt për të vdekurit, dashuri për të gjallët dhe urim për atë që do të vijë. Prandaj, ajo mbetet një nga trashëgimitë më të pasura të identitetit tonë kombëtar.
Për herë të parë, ky rit është trajtuar në mënyrë shkencore dhe sistematike në një monografi të veçantë nga profesori i njohur Sherif Bundo, i cili në një intervistë të gjatë dhe të pasur në emisionin “Dekalog” në DritareTV me gazetarin Roland Qafoku, rrëfen se si dollia është jo vetëm një zakon popullor, por një formë e thellë e kujtesës kolektive dhe e shpirtit shqiptar.
Një profesor i ekonomisë që studion dollinë
I ftuar në “Dekalog”, Prof. Bundo rrëfeu për mënyrën si një akademik me karrierë të gjatë në fushën e financave u bë studiues i një dukurie popullore si dollia. Ai e cilëson këtë si një reflektim të thellë shpirtëror, një nevojë për të kthyer vëmendjen te rrënjët dhe mënyra jonë e jetesës.
“Është një mënyrë për të nderuar brezat e mëparshëm, për të ruajtur një formë të jetës sonë që po zbehet,” – tha ai. “Dollia nuk është një zakon i thjeshtë, por një sistem i tërë vlerash, kodi dhe mesazhesh.”
Bundo theksoi se universitetet dhe institutet shkencore kanë detyrë të hulumtojnë dhe dokumentojnë këto pasuri, që janë shpesh të padukshme, por thelbësore për trashëgiminë kombëtare.
Dollia si pasuri kombëtare dhe kandidat për UNESCO
Dollia është shpallur tashmë pasuri e trashëgimisë kulturore jomateriale në Shqipëri dhe është propozuar për të hyrë në listën e UNESCO-s. Kjo status i ri e detyron shtetin të marrë masa për mbrojtjen, promovimin dhe trashëgiminë e saj.
“Është një nga elementët që përfaqëson më mirë identitetin tonë,” – tha Bundo. “Duhet ta ruajmë me kujdes dhe ta përcjellim te brezat e rinj ashtu siç është autentike.”
Një nga risitë më interesante të monografisë së Bundos është përshkrimi i kodit të dollisë, i përbërë nga 28 pika, që përshkruajnë rregullat, etapat dhe simbolikën e këtij riti. Këto janë përkthyer në disa gjuhë dhe përdoren në bujtinat shqiptare për të orientuar turistët, sidomos në zonat ku dollia është pjesë integrale e përvojës.
Për shembull, në Roshnik të Beratit, në bujtinën “Alipeta”, turistët anglezë e holandezë kërkojnë që dollia të jetë pjesë e darkës dhe shpesh u kërkojnë kamarierëve ta përkthejnë ritualin. Kjo ka shtyrë studiuesin të krijojë manuale multigjuhëshe për përdorim praktik në turizëm.
Sipas profesor Bundos, Skrapari është qendra më autentike e këtij riti, me një formë të strukturuar dhe demokratike të organizimit të tryezës. Aty, çdo pjesëmarrës ka të drejtë të ngrejë dolli, sipas një rendi dhe përfaqësimi të respektuar. Ky model, që ai e quan “dollia e Zabërzanit”, është përfshirës, horizontal dhe i barabartë.
Në kontrast, në zona si Mokra apo Gramshi, hasim dollinë “sulovarçe”, më vertikale dhe më e ashpër në strukturë, ku vetëm disa figura ngrejnë dolli për të tjerët. Kjo e ndan hartën shqiptare në dy qendra të mëdha të ritit: dollia demokratike e Skraparit dhe dollia vertikale e Mokrës.
Dollia nuk kuptohet pa rakinë. Jo thjesht si pije, por si shpirt i vetë ritualit. Bundo është i prerë në këtë pikë: “Dollia bëhet vetëm me raki! Jo me konjak apo verë. Rakia është elementi që mbart solemnitetin dhe fuqinë shpirtërore të këtij akti.”
Ai veçon rakinë artizanale të zonave si Skrapar, Përmet, Kolonjë, Devoll dhe Labëri, duke e konsideruar atë një pjesë të pandashme të kulturës materiale dhe shpirtërore të shqiptarëve.
Nga riti i sofrës në objekt studimi akademik
Studimi i Bundos përfshin mbi 280 intervista me njerëz të moshuar, pyetësorë të detajuar dhe një analizë të hollësishme antropologjike të mënyrës si është ruajtur, ndryshuar dhe shpesh rrezikuar dollia në dekada. Ai kërkon që ky rit të futet në programe studimore, në projektet e turizmit kulturor dhe në politikën kombëtare për trashëgiminë.
Intervista e profesor Sherif Bundos është një thirrje për vetëdije kulturore. Në një kohë kur shumë elementë të identitetit shqiptar po zbehen nën presionin e globalizmit, dollia mbetet një nga pak ritualet ende të gjalla, që ngjall emocion, lidhje dhe kujtesë.
Ajo nuk është thjesht një gotë e ngritur për zakon. Është një fjali e pathënë për ata që duam, për ata që s’janë më, dhe për ata që do të vijnë. Dhe mbi të gjitha, është një gjuhë që shqiptarët e kanë folur gjithmonë, me shpirt, me fjalë të urta dhe me një gotë raki në dorë. Gëzuar!/dritare.net
