Nga Rudina Xhunga
“Kur të arrish te Klubi i shoferit, merr djathtas për Këmishtaj.”-më tha Neta. Në orën 6 të mëngjesit, ma bëri me dorë, nga makina e saj, ta ndjek nga pas. Hymë prej autostradës bosh, në një rrugë fshati ku Covid të dukej lajm nga larg. Gjelbërimi i shtuar, toka të punuara, lule në çdo ballkon shtëpie dhe një arkë me domate e sallatë të arës së shtëpisë, në çdo derë, në pritje të kalimtarëve që s’kalojnë më. Derisa arrijmë te pika e grumbullimit të qumështit. Në mendjen time, kjo do të thotë një furgon me një shofer që pret burra e gra, me bidonë plastikë. Kur kamionçina mbushet, shoferi niset dhe unë hipi në makinë me të dhe e intervistoj. Kështu e kisha në mendje skenën për reportazhin që doja të realizoja.
Në të vërtetë aty nuk kishte furgon. Kishte një godinë të vogël gjysmë laborator, ku Mico me gruan, më përparëse të bardha presin makinat e zonës. Ata arrijnë një nga një me bidonët e mëdhenj inoksi me qumësht, që Mico i merr mostrën dhe i kontrollon për antibiotikë. Unë shoh që qumështi është i nxehtë dhe i pyes pse e ziejnë, para se ta sjellin. Burrat qeshin dhe më thonë se është i mëngjesit, sapo kanë mjelë lopët dhe qumështi i sapomjelë është i nxehtë. E qartë nuk kuptoj, por dua të kuptoj dhe i pyes për çdo gjë. Edhe për analizën e antibiotikut, që nëse u del keq, duhet ta marrin qumështin me vete dhe për sa lopë kanë në shtëpi. Dhe sidomos a ia vlen të shesësh qumështin tënd derë me derë? Më thonë që e vetmja mënyrë të përballosh punët e bujqësisë dhe të blesh e mirëmbash lopë të tjera është të shesësh qumështin në një pikë grumbullimi. Veç e veç nuk ke ç’bën. Bashkimi të mbron dhe zhvillon.
Ata të gjithë kanë nga 5-10 lopë dhe po të mundeshin, do t’i shtonin. Sjellin qumësht prej 10-15 vjetësh në të njëjtën pikë grumbullimi. Shumica kanë punuar në emigracion dhe i janë kthyer fshatit te tyre, pasi punuan në fshatrat e botës.
“Po ça t’i shtosh, nuk të del gjë”- thotë, Altini, që ka një fermë më 80 lopë. E shoqëroj kur i nxjerr në padok. Dhe ato si ne, kur marrim leje liri-dalje, më ngjajnë. Altini qesh se liridalje e ka gjithë ditën.
Më tregon që kur erdhi nga Napoli, ku punonte në një fermë te madhe, babai kishte 5 lopë.
“Atje shikonim pronarin e fermës. I pasur. Ky bën 1 milion euro, thosha, do të kthehem në fshat e në mos bëfsha 1 do të bej 500 mijë euro. Po ia kisha bërë llogaritë gabim pronarit. Jo që nuk bëra, po jam zhytur në kredi.”
“Po nuk erdhe me lekë nga emigrimi?”, e pyes.
“Epo bleva makina kur erdha. Thashë lek të madh do të bëj, do të kem e do të më ngelen. Ku dija unë, kush më tha. Aq qenë lekët, mbaruan. Tani kredi për të shtuar fermën që u bë 80 lopë.”
“Tani je martuar,”- i thotë Neta dhe po të mos të të dilte mirë do t’i mbaje 5 nuk do t’i bëje 80. -“E drejtë”, e drejte, po dikush duhet të ta thotë, në mos shteti, gruaja.”- qesh Altini.
Lëmë pas fermën e tij për të hyrë në një tjetër fermë që unë e kisha parë vetëm nëpër filma, po pa ndonjë interes.
Aty kishte 800 lopë, të gjitha me çip. Kur hymë ishte procesi i mjeljes. Që ne e ndiqnim nga dhoma e komandimit. Lopët në radhë prisnin të futeshin, ndërsa ndizej çipi dhe hapej dera. Një çast që sinjali u bë i kuq, dera nuk u hap. U hap një derë tjetër, ku lopa hyri atje. Është infermierja më thanë, lopa ka një problem, ndaj çipi nuk i hapi derën të shkojë për mjelje.
Ndërsa shoqet e saj të gjitha vazhdonin procesin automatik, pas së cilit drejtoheshin në stallë ku Genti kishte gati infrastrukturën e re, e cila po bëhej gati të përfshinte dhe muzikën.
Familja Lalaj jeton në Tiranë, ose jetonte derisa nisi koronavirusi. Tani erdhën të gjithë te shtëpia e vjetër e gjyshërve, aty afër. I pyes kur e nisën. Në 2011-ën më thotë zonja e fermës. Unë isha ekonomiste, sapo dola në pension. Ne të katërt menduam të investojmë te toka e të parëve. E nisëm me pak gjë, po nëse hyn në këtë valle, nuk del më. Sa më shumë sheh aq më shumë investon, aq më shumë kredi e ndihma kërkon. Dhe aq më shumë zhvillohesh. Tani edhe neve nuk na besohet që e kemi bërë këtë të katërt.
Kur i pyes ku e çojnë qumështin. Më thonë, që nga dita e parë te Neta. Nëse nuk do të bashkëpunojmë, gjithë kjo punë nuk ka kuptim. Neta thotë që kur u vendos karantina, mendova për ta. Ku do e çojnë gjithë atë qumësht që prodhojnë. Pastaj folëm dhe vendosëm do të vazhdojmë. Furnizimi me qumësht, nuk do të ndërpritet.
Ndërsa flisnim, erdhën botet që morën qumështin. Gjithçka në tubacione, nga mjelja te transporti, mandej në fabrikë, sërish në tubacione të tjera. Në laboratorë, mandej në pasterizim, mbushje, etiketë automatike, derisa e pashë në shishe qumështin që e kisha parë vetëm nga xhamat e dhomës së kontrollit.
“Po këtu, nuk sheh njeri qumësht?”, pyeta Netën, “Edhe pse është fabrikë qumështi.”
Ulemi bashkë në ballkonin e shtëpisë së saj gjithë lule, që e ka në oborrin e fabrikës sigurisht. “Unë jetoj në punë.”, thotë. “Kur mbaron puna dhe mendohemi me tim shoq të shkojmë në Tiranë ose Vlorë, themi, rrimë këtu se nesër do të jemi prapë herët në punë. Këtu kemi jetuar përherë.”, më tregon ndërsa hamë byrek me dhallë. “Unë isha infermiere. Burri ekonomist. Dy fëmijë të vegjël pleqtë, puna dhe lopa e shtëpisë. Epo ajo nuk përballohej. Më lodhte. Po nuk donin ta hiqnim. Nuk do të marrim qumësht nga bota, kemi tonin, më thoshin. Ishte viti ‘92 kur dikush na gënjeu me tim shoq. Na kërkoi të grumbullonim qumësht nga fshatarët e zonës, që ta blinte. Dhe nuk erdhi asnjëherë ta merrte. Na vinte turp t’u thoshim fshatarëve që na gënjyen e nuk ju paguajmë. E bëmë gjizë e gjiza na u prish. Po ku më linte inati mua. Më thoshte gjyshja ime, kush do të punojë, punë do të gjejë. Dhe iu vumë punës, bli qumësht, merre, vëre banjo mari. Ja te ky pusi e ftohnim. Merr kova me ujë, ngri, ul, ftoh, ngroh, ngarko, ço dy arka në Vlorë, dy në Elbasan, ik këtu, shko atje. Pastaj bëje djathë, po nuk dinim, shkova në Bullgari për herë të parë jashtë. Shkova të mësoja për djathin. Aty mora mësimin e jetës. Nuk ka industri pa lëndë të parë të mirë. Nuk ka para, nuk ka zhvillim. - tha trajnuesi. E vura vëth në vesh dhe nuk gënjyem kurrë. Unë pi qumështin që prodhojmë vetë.”
“Ajo lopa e parë të lodhi shumë.”, i them. “Ja ku e ke!”, më tregon me dorë, për statujën e një lope në kopshtin e madh të fabrikës që nuk ka asgjë më pak se fabrika prodhimi bulmeti ne Danimarke e Suedi, vendet ku ajo tani trajnon stafin.
Kur u ktheva në Tiranë isha e lodhur. Si zakonisht sa herë lodhem këto kohë, më kap frika mos kam marrë Covid 19.
Kjo është çfarë na ndodh të gjithëve, dikush ka frikë, dikush ka kredi, dikush po falimenton, dikush po pasurohet, dikush po vdes, dikush po jeton. Shumëkush ka humbur orientimin dhe nuk di si do të vazhdojë. Dhe nuk e gjen dot po hyre e s’dole me nëpër lajme virusi e të thashë, më the, politike.
Ndaj e bëra atë rrugë dje, të kuptoja më shumë. Dhe tregoja më shumë. Zbulova që unë as kam, as do të kem kurrë një fermë. Por do të shkruaj për fermat, për bujqësinë, për bizneset që lindin nga hiçi, nga rastësia, nga pasiguria, nga nevoja, do të shkruaj për gratë e papara të këtij vendi që i nxisin djemtë të bëhen burra të mirë dhe bashkë me ta e me burrat çojnë para ekonominë. Ashtu me kursim, me besim, me shpresë se puna nuk vdes kurrë.
Ps. Shqiptarët e mrekullueshëm nuk janë vetëm ata që na mbrojnë nga Covid-19, janë dhe ata që na ushqejnë.
-Kur kjo të mbarojë, nuk ka vlerë vetëm të amnistohen paratë, duhet edhe t’i drejtojmë , orientojmë ato, për nga do të shkojë e c’drejtim do të marrë ekonomia jonë. Turizëm, agroturizëm, blegtori, ku do të shkojmë? Ku duhet investuar?
-Gocat blogere, siç bënë me turizmin, sa mirë të kthejnë sytë nga fshati. Ka më shumë ngjyra dhe nuk ka nevojë për aplikacione Instagrami. Është bukuri bio.
-Prodhuesit shqiptarë janë zhvilluar dhe tani bli shqip kërkon tregun e botës dhe besimin tonë. Mos e përbuz brandin shqiptar! Provoje, Duaje dhe Tregoje!
-Sa herë të pi qumësht do të më kujtohet Neta, që me udhërrëfeu dje, Rrugën e Qumështit. Është Antoneta Ndreka, zonja e shtëpisë “Lufra”. /dritare.net
