Ujë i helmuar dhe kodra të shkatërruara. Ky është çmimi i metaleve të rralla që bota i blen nga Kina
E Martë 8 Korrik 2025, 16:04
Dritare.net
Në skaj të qytetit Bayan Obo, në Mongolinë e Brendshme të Kinës veriore, peizazhi është i mbuluar nga një shkretëtirë gri, e gërryer nga dekada të tëra nxjerrjeje për një pasuri të çmuar moderne: metalet e rralla. Kraterë të mëdhenj, pluhur i zi toksik dhe kodra të shkatërruara dëshmojnë çmimin që është paguar për zhvillimin teknologjik të botës.
Edhe pse pak vetë kanë dëgjuar për Bayan Obo, ky vend furnizon pothuajse gjysmën e rezervave botërore të metaleve të rralla, materiale që përdoren në çdo pajisje moderne: telefona inteligjentë, kompjuterë, televizione, makina elektrike, altoparlantë Bluetooth, madje edhe në armë dhe makineri mjekësore. Kina, më shumë se çdo vend tjetër, ka marrë kontrollin e këtij sektori, duke fituar avantazh të madh ekonomik dhe politik në arenën ndërkombëtare.
Por ky kontroll ka një kosto të rëndë: mjedis i dëmtuar, ujëra të ndotura, ndotje radioaktive dhe probleme serioze shëndetësore për komunitetet përreth. Gazetarët e BBC vizituan dy qendrat kryesore të nxjerrjes së metaleve të rralla: Bayan Obo në veri dhe Ganzhou në jug të Kinës, ku panë nga afër dëmet katastrofike që kjo industri ka shkaktuar.
Në Bayan Obo, makineritë punojnë pandërprerë për të nxjerrë neodim dhe disprosium, metale që përdoren për magnetë shumë të fuqishëm. Për të nxjerrë këto metale, hiqet shtresa sipërfaqësore e tokës dhe çlirohet pluhur i dëmshëm, shpesh me përmbajtje të lartë metalesh të rënda dhe materialesh radioaktive. Nga fotografitë satelitore duket se miniera është zgjeruar me ritme alarmante gjatë dekadave të fundit.
Në Ganzhou, në jug të Kinës, puset e ashtuquajtura “leaching ponds” – pellgje ku injektohen kimikate si amonium-sulfat për të ndarë metalet nga toka – ndodhen mbi kodra të zhveshura. Shumë prej këtyre pellgjeve janë të pambuluara dhe e ekspozojnë mjedisin përreth ndaj substancave toksike. Në të kaluarën, mbi 1,000 vende të tilla kanë funksionuar në mënyrë të pakontrolluar, shpesh ilegale.
Qeveria kineze ndërhyri në vitin 2012 për të reduktuar lejet e minierave dhe për të vendosur rregullore më të forta. Megjithatë, dëmi tashmë ishte bërë. Studimet kanë treguar se zona është prekur nga shpyllëzimi, erozioni i tokës dhe ndotja kimike e lumenjve dhe tokave bujqësore.
Fermeri Huang Xiaocong, që jeton pranë katër minierave të tilla, thotë se rrëshqitjet e tokës shkaktohen nga praktikat e këqija të nxjerrjes dhe mungesa e veprimit nga autoritetet. Ai i ka akuzuar kompanitë shtetërore për uzurpim të tokave, por thotë se njerëzit e zakonshëm nuk kanë zë kundër gjigandëve industrialë. Gjatë intervistës me BBC, ai dhe gazetarët u bllokuan për orë të tëra nga njerëz të lidhur me kompaninë “China Rare Earth Jiangxi”.
Në qytetin Baotou, në jug të Bayan Obo, ndodhet një liqen artificial mbetjesh, 11 kilometra i gjatë, ndërtuar në vitet 1950 për të depozituar mbetjet e minierave. Studimet tregojnë se kjo përzierje toksike përmban thorium radioaktiv dhe mund të jetë duke depërtuar drejt ujërave nëntokësore dhe lumit të Verdhë – burimi i dytë më i madh i ujit të pijshëm në Kinën veriore. Banorët atje kanë vuajtur nga deformime të kockave dhe helmime nga arseniku.
Sipas studiueses Julie Klinger, autore e librit Rare Earth Frontiers, Kina ka ndjekur një model zhvillimi “së pari zhvillimi, pastrimi më vonë”. Edhe pse përpjekjet për pastrimin janë intensifikuar vitet e fundit, dëmet mjedisore dhe shëndetësore janë tashmë të thella dhe të vështira për t’u kthyer pas.
Ndërkohë që kërkesa globale për pajisje teknologjike dhe energji të pastër rritet – nga telefonat inteligjentë tek makinat elektrike dhe panelet diellore – një fakt mbetet alarmues: për çdo ton metal të rrallë të nxjerrë, prodhohen rreth 2,000 ton mbetje toksike.
Kina tani po përpiqet të minimizojë dëmet e shkaktuara në vend, ndërsa shtrin operacionet e saj minerare jashtë shtetit. Ndërkohë, SHBA dhe vende të tjera po përpiqen të ndjekin të njëjtën rrugë, por shkencëtarët paralajmërojnë: pa rregullime dhe kontrolle të rrepta, kudo që të nxirren këto metale, mjedisi dhe jeta njerëzore do të jetë në rrezik.
Ironikisht, disa fermerë në Bayan Obo tani janë përshtatur me realitetin. Metalet që kanë helmuar tokën dhe ujin e tyre u kanë sjellë edhe punë. “Me metalet e rralla, tani ka para,” tha një prej tyre. “Minierat paguajnë 5,000 deri në 6,000 juan në muaj.” Ai e ka braktisur jetesën tradicionale me kuaj për të mbjellë qepë pranë minierave. “Bujqësia është e thjeshtë,” thotë ai. “Mbjell dhe shet.” Por kostoja për tokën, ujin dhe shëndetin mbetet e lartë – dhe shumë prej tyre nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të vazhdojnë të jetojnë në hijen e pasurisë së rrallë që ushqen botën./K.C/dritare.bet
