Nga Kit Yates-BBC
Çdo katër vjet kemi një 29 shkurt, përveç atyre që bien në fund të një shekulli, përveç nëse viti është i pjesëtueshëm me 400. Kjo është historia e rrëmujshme se si funksionojnë vitet e brishta.
Unë kam një mik në punë, në departamentin e matematikës të Universitetit të Bath në Mbretërinë e Bashkuar, i cili këtë vit mbush 11 vjeç. Ai nuk është një fëmijë, por vetëm se ka një ditëlindje shumë të veçantë, 29 shkurtin.
Duke qenë se viti 2024 është një vit i brishtë, do të thotë se ai duhet ta festojë ditëlindjen në ditën e duhur dhe jo më 28 shkurt apo 1 mars. Edhe pse për kolegun tim është padyshim e lodhshme që njerëz si unë të bëjnë shaka se sa vjeç është ai, për ne të tjerët viti i brishtë paraqet një atmosferë të veçantë, pothuajse mistike.
Kjo ditë e jashtëzakonshme është shoqëruar me të gjitha llojet e traditave të çuditshme dhe të mrekullueshme ndër vite: nga nocioni i vjetërsuar se 29 shkurti është dita e vetme kur gratë mund t'u propozojnë burrave, deri te Festivali i Vitit të Brishtë i mbajtur në Anthony, New Mexico, i cili bën bashkë njerëz të lindur në këtë ditë të veçantë për të festuar së bashku ditëlindjet e tyre të rralla.
Si rregull, ditët e brishta vijnë çdo katër vjet. Por ka përjashtime nga ky rregull. Për shembull, në fund të çdo shekulli na mungon një vit i brishtë. Edhe pse viti është i pjesëtueshëm me katër, ne nuk shtojmë një ditë të brishtë në vitet që përfundojnë në 00. Por ka edhe një përjashtim nga ky rregull. Nëse viti është shumëfish i 400-ës, atëherë ne shtojmë sërish një ditë të brishtë. Në kapërcyell të mijëvjeçarit, pavarësisht se ishte i pjesëtueshëm me 100, viti 2000, në fakt, kishte një 29 shkurt, sepse ishte i pjesëtueshëm me 400.
Por pse kemi kaq pak vite të brishta? Dhe pse rregullat që i rregullojnë ato janë kaq të ndërlikuara? Përgjigja ka të bëjë me ruajtjen e sinkronit të gjërave.
Ekzistojnë vetëm dy njësi të përcaktuara të kohës për planetin tonë. Njëra prej tyre është dita: koha që i duhet tokës që të rrotullohet një herë në boshtin e saj, nga përballja me Diellin për së largu. Tjetra është viti: koha që i duhet Tokës për të përfunduar një orbitë të diellit.
Nëse vitet e brishta do të vinin saktësisht çdo katër vjet (siç kanë bërë 120 vitet e fundit), atëherë probabiliteti për të lindur në një ditë të brishtë do të ishte 1 në 1,461.
Rastësisht ju merrni një numër të ngjashëm, 1,440 minuta shtesë në një vit të brishtë, kështu që është afërsisht një minutë shtesë në ditë të ciklit katër vjeçar (kjo sepse viti diellor është afërsisht 349 minuta më i gjatë se 365 ditë, pra pothuajse një minutë shtesë në ditë për çdo ditë të vitit).
Tokës i duhen 365.24219 ditë (afërsisht 365 dhe një çerek) ditë që të rrotullohet rreth diellit dhe të kthehet në pozicionin e saj fillestar. Pra, një vit i vërtetë diellor nuk është në të vërtetë 365 ditë. Nuk mund ta festojmë Vitin e Ri mesnatën e një viti dhe pastaj sërish në orën 6 të mëngjesit dhe mesditën e një viti, duke u bërë gjithnjë e më shumë jashtë sinkronizimit.
Qysh në vitin 46 p.e.s, kur Jul Cezari e njohu këtë problem dhe me këshilltarët e tij, vendosi për një zgjidhje për të përmirësuar funksionimin e kalendarit të tij Julian, që përfshinte shtimin e çerek ditëve të grumbulluara çdo katër vjet për të krijuar një ditë të tërë shtesë.
Shtimi i një dite çdo katër vjet, bën që gjatësia mesatare e një viti të jetë 365,25 ditë, paksa shumë gjatë.
Kur u prezantua kalendari Gregorian, u vendos që të përmirësohej përafrimi duke shënuar një nga ditët e brishta në vite të pjesëtueshme me 100. Sipas këtij sistemi, gjatë një shekulli do të shtonim 24 ditë dhe jo 25.
I pakënaqur me këtë përafrim më të mirë, u vendos që të shtohej një ditë e brishtë shtesë çdo 400 vjet. Gjatë një periudhe 400 vjeçare, kjo nënkupton shtimin e 97 ditëve në total, duke e bërë gjatësinë mesatare të vitit 365.2425 ditë.
Vitet e brishta janë një trik matematikor për të kapërcyer kohën që i duhet Tokës për të bërë një orbitë të plotë rreth Diellit
Ja si i llogarit kalendari Gregorian vitet e brishta:
Nëse viti është i pjesëtueshëm me katër, ai është vit i brishtë.
Por nëse viti mund të pjestohet me 100, si dhe me katër, nuk është vit i brishtë.
Nëse viti është i pjesëtueshëm me 400, ai është një vit i brishtë.
U deshën disa përpjekje për të arritur në saktësinë tonë të kalendarit të sotëm. Për të arritur në nivelin tjetër të saktësisë, do të na duhej të hiqnim ditët e brishta në vitet që ishin shumëfish i 3200-ës. Kjo do të na jepte 775 ditë shtesë gjatë 3200 viteve duke e bërë vitin mesatar 365,2421875 ditë të gjatë, përcjell dritare.net
Teoria "Big Whack" sugjeron se rreth 4.5 miliardë vjet më parë, një përplasje e madhe midis proto-Tokës dhe një planeti tjetër, me madhësi të Marsit, dërgoi mbeturina të mjaftueshme për të krijuar Hënën, por gjithashtu shkaktoi animin e boshtit të Tokës. Megjithëse kjo pjerrësi mendohet të ketë ndryshuar me kalimin e viteve, fakti që ne kemi një pjerrësi krijon stinët: vera kur Toka është e pozicionuar drejt Diellit dhe dimri kur pozicionohet larg Diellit, ndërsa pranvera dhe vjeshta janë në mes.
Nëse nuk do të bënim rregullime për ditët e brishtë, atëherë kalendarët tanë do të dilnin jashtë sinkronizimit me stinët. Pas rreth 750 vjetësh, ata që jetojnë në hemisferën veriore do të festonin Krishtlindjet në mes të verës dhe ditën e Shën Valentinit në vjeshtë. Në të vërtetë, kjo mungesë e përafrimit midis kalendarit njerëzor dhe atij diellor ishte ajo që e shtyu Cezarin të shtonte ditën e brishtë në radhë të parë, si dhe të prezantonte një vit 445-ditor në vitin 46 p.e.s për të korrigjuar vonesën disamujore që kishte krijuar.
Ju mund të keni dëgjuar për sekondat e brishta. Ju mund të pyesni mirë pse nuk mund të shtojmë vetëm disa sekonda të brishta çdo ditë, në mënyrë që të përfundojmë me numrin e duhur të orëve shtesë deri në fund të çdo viti? Është një ide e bukur, por sigurisht do të thoshte që, duke zgjatur ditën, orët tona nuk do të sinkronizoheshin me dritën e ditës, gjë që do të ishte një problem edhe më i madh. Në gjysmë të vitit mund të përfundojmë duke ngrënë mëngjes në muzg ose duke shkuar në shtrat në agim. Në fakt, sekondat e brishta përdoren për të shmangur pikërisht këtë problem./K.C/dritare.net
