Kur Augusti i dha Bylisit të drejtën për të ndërtuar mure
E Mërkurë 6 Gusht 2025, 13:01
Dritare.net
Në kodrat e larta mbi lumin Vjosë, në qytetin antik të Bylisit, është ruajtur një nga dëshmitë më domethënëse të pranisë romake në trojet ilire: një mbishkrim që provon se vetë perandori August (Octavian Augusti) i ka dhënë qytetit të drejtën zyrtare për të ndërtuar muret rrethues.
Ky fakt, i rrallë në botën antike, tregon jo vetëm statusin e lartë politik dhe strategjik të Bylisit në atë kohë, por edhe raportin e drejtpërdrejtë të këtij qyteti me qendrën e Perandorisë Romake. Arkeologu Neritan Ceka, gjatë intervistës në Dritare TV, e theksoi qartë:
“Nuk çdo qytet kishte të drejtën të ndërtonte mure. Ishte privilegj. Ishte një vendim që jepej nga Roma dhe vetëm me aprovimin e perandorit. Në rastin e Bylisit, kjo e drejtë është dhënë nga vetë Augusti – Cezari Divi Filius.”
Çfarë thotë mbishkrimi?
Në një nga gurët e murit rrethues të Bylisit është gdhendur ky mbishkrim:
“Cezari Divi Filius Augusti dha leje për ndërtimin e mureve.”
Ky fragment, i ruajtur pjesërisht, përmend edhe emrat e zyrtarëve lokalë që mbikëqyrën ndërtimin:
• Prytanin – udhëheqësi civil i qytetit
• Strategun – komandanti i forcave tokësore
• Hiparkun – komandanti i kalorisë
• Sekretarin (grammateus-in) – zyrtari administrativ
Zgjedhja e këtyre titujve në gjuhën greke ka ngjallur shpesh debate, por siç shpjegon Ceka:
“Përdorimi i termave grekë ishte praktik. Ishin terminologji administrative që përdoreshin në të gjithë rajonin. Por kjo nuk e bën qytetin grek. Ashtu siç përdorim sot fjalën ‘president’, që nuk është shqip, por askush nuk thotë se Shqipëria është amerikane për këtë arsye.”
Muret si simbol i statusit dhe sigurisë
Ndërtimi i mureve nuk ishte thjesht një akt mbrojtjeje fizike. Ishte një e drejtë politike. Të lejohej të ngrihje mure rreth qytetit tënd do të thoshte se ke besimin dhe mbështetjen e perandorisë. Ishte një privilegj për qytetet që kishin rëndësi strategjike, ekonomike dhe administrative.
Muret e Bylisit ishin:
• të gjera deri në 3.5 metra
• të larta deri në 8–9 metra
• me një gjatësi prej mbi 2 kilometra
• të ndërtuara me teknikën opus reticulatum, tipike e periudhës romake
• të përforcuara me kulla, porta dhe gurë të skalitur me mjeshtëri
Pse Augusti i dha këtë të drejtë Bylisit?
Sipas analizës së historianëve dhe arkeologëve, ka disa arsye të forta pse Augusti e përzgjodhi Bylisin:
1. Pozita strategjike – Bylisi kontrollonte rrugët kryesore që lidhnin bregdetin me brendësinë e Ilirisë dhe Maqedonisë.
2. Aleancat ushtarake – bylisenët kishin marrë pjesë përkrah romakëve në betejat kundër maqedonasve që nga viti 198 p.e.s.
3. Një qytet i organizuar – me agorë, teatër, sistem hidraulik dhe jetë qytetare të zhvilluar, Bylisi ishte një model i qartë qytetërimi.
4. Transformimi në koloni – pas ardhjes së veteranëve romakë dhe vendosjes së Colonia Iulia Augusta, Bylisi u bë një nyje e rëndësishme e organizimit perandorak në jug të Ilirisë.
Bylisi si pasqyrë e bashkëjetesës iliro-romake
Ky episod i dhënies së së drejtës për ndërtimin e mureve është një nga shembujt më të mirë të asaj që profesor Ceka e quan:
“një bashkëjetesë reale mes kulturës ilire dhe pushtetit romak.”
Në vend që të shkatërrohej, qyteti u përshtat dhe u ngrit në një nivel tjetër, duke ruajtur identitetin e vet dhe njëkohësisht duke u bërë pjesë e një perandorie globale.
Më shumë se një mbishkrim – një mesazh për sot
Në një kohë kur historia shpesh shkruhet për interesa politike, mbishkrimi i Augustit është një thirrje për të kthyer sytë te faktet, gurët, rrënojat që flasin. Ai është një provë që Bylisi nuk ishte një periferi e harruar, por një qytet me zë, që vendoste vetë për fatin e tij./ dritare.tv
