Heroi italian që vdiq për Shqipërinë! Historia e Tercilio Cardinalit!
E Mërkurë 3 Dhjetor 2025, 17:05
Dritare.net
Në zemër të fshatit Çerenec i Sipërm, një lapidar i heshtur ruan një histori të zhurmshme lufte, sakrifice dhe një miqësie të pazakontë që lindi mes plumbave dhe gjakut.
Ky monument nuk është thjesht një grumbull guri e betoni, por një dëshmi e gjallë e rezistencës antifashiste dhe e bashkimit të dy popujve përballë një armiku të përbashkët. Historia na kthen pas në kohë, në korrikun e nxehtë të vitit 1944.
Pas kapitullimit të Italisë fashiste, peizazhi i luftës në Shqipëri ndryshoi rrënjësisht. Ushtarë italianë, dikur pushtues, u gjendën në një udhëkryq ekzistencial: të dorëzoheshin te nazistët gjermanë, të rrezikonin internimin, apo të bashkoheshin me rezistencën vendase. Shumë prej tyre zgjodhën rrugën e nderit dhe të luftës për liri.
Rreth 170 italianë iu bashkuan Batalionit të Parë Partizan të Dibrës, duke formuar më vonë atë që do të njihej si Batalioni "Antonio Gramshi". Në qendër të kësaj narrative qëndron figura e Tercilio Kardinales (Terzilio Cardinali), një oficer italian që u bë simbol i kësaj aleance.
Më 8 korrik 1944, në kodrat e Çerenecit, forcat gjermane kishin zënë pozicione strategjike, duke rrezikuar frontin drejt Elbasanit. Kardinales, pasi riorganizoi forcat gjatë natës, udhëhoqi një kundërsulm të furishëm. Ishte pikërisht aty, në atë tokë ku sot ngrihet lapidari, që ai ra heroikisht duke luftuar ballë për ballë me forcat naziste.
Rënia e tij nuk shënoi fundin, por fillimin e një legjende lokale që lidhi pazgjidhshmërisht fatet e banorëve të zonës me ata të ish-ushtarëve italianë. Por historia e Çerenecit nuk është vetëm histori betejash; ajo është një mozaik prekës historish njerëzore.
Pas luftës, shumë nga këta ushtarë italianë mbetën në Shqipëri, në pamundësi për t'u kthyer menjëherë në atdhe. Ata nuk u trajtuan si të huaj, por si bij të shtëpisë nga familjet shqiptare.
Dëshmitë të përcjella brez pas brezi, flasin për italianë që insistonin të punonin tokën për të shpaguar mikpritjen, duke sjellë me vete teknika të reja bujqësore, siç ishte kultivimi i vreshtave.
Njëri prej tyre, i strehuar në familjen e Flamur Mekës, sekretar i Komitetit të Veteranëve, transformoi një parcelë të thjeshtë në një vresht prodhues që jetoi deri në vitet '90, një monument i gjelbër i punës së tij. Në një tjetër shtëpi, një lule e mbjellë në gavetën e ushqimit të një ushtari italian u ruajt me fanatizëm si kujtim, duke mbajtur emrin e tij edhe pasi ai ishte larguar. Këto detaje, një kazëm e bërë me porosi, një lule në një enë lufte, një emër igdhendur në kujtesë, janë ato që e bëjnë historinë e Çerenecit të jashtëzakonshme. Sot, ndërsa shënohet 80-vjetori i rënies së Tercilio Kardinales, komuniteti, veteranët dhe pasardhësit e familjes së tij mblidhen jo vetëm për të nderuar të rënët, por për të festuar njerëzoren që triumfoi mbi barbarinë e luftës. Lapidari mbetet aty, një pikë takimi mes të shkuarës dhe të ardhmes, duke na kujtuar se edhe në kohërat më të errëta, solidariteti njerëzor gjen mënyrën për të hedhur rrënjë dhe për të lulëzuar./dritare.net
