Tregim për Isën dhe kufirin me Kosovën!

Nga Eni Molla

Është viti 1987. Jam shtatë vjeç. Poshtë shkallëve shtrihet një shtëpi qerpiçi me çati të kuqe. Pjergulla mbulon pjesën e përparme të shtëpisë duke krijuar një dritë të gjelbër që i ngjitet mureve. Pranë meje, rrëzë shkallëve degët e fiqve luhaten puhizës. Është ende herët për frutat, janë ende të papjekura. Në verandë një tavolinë druri e vjetër, e konsumuar nga koha, dy karrige të lyera me bojë të bardhë…edhe ato të konsumuara vende- vende nga koha. Lulevathi varet nga dritarja përballë dhe shton bindjen se në atë shtëpi banojnë fatat e fantazisë time edhe tepër të zhvilluar. Bubi shtrihet sa gjatë e gjërë tek këmbët e tyre.

Të ulur nën pjergull janë dy pleq që luajnë domino. Njëri quhet Isa, ose Isë, tjetri Rexhep. I pari është gjyshi im, tjetri është fqinji dhe miku i tij më i mirë. Ulem tek shkallët, në hije. Qielli është aq i qartë sa piktori duket se e ka bërë të bardhë me një grimë të kaltre brenda, ndërsa baçja përngjan me një lumë të gjelbër që i përkulet valëvalë flladit. Unë përtyp dy kumbulla sheqere, ata flasin nganjëherë turqisht, nganjëherë një shqipe më të vjetër se timen por më të ëmbël.

Njëherë e kam pyetur gjyshin se ku e ka mësuar turqishten dhe ai vë dorën mbi buzë. Thotë shshshshsht! Pastaj më pëshpërit. - Në Stamboll.

Familjen e gjyshit tim -shkjau -siç e quan ai e ka shpërngulur me forcë drejt Turqisë…ai ishte dymbëdhjetë vjeç. Ka jetuar dhjetë vjet në Stamboll, pastaj u kthyen.

U kthyen…

Ai ka lindur në një qytet që quhet Pejë, në një vend që quhet Kosovë. Kosova është një vend jashtë Shqipërisë…është shtëpia e gjyshit tim dhe gjyshi Rexhepit që tani shikon i vrenjtur gurët e dominosë.

Ata nuk u kthyen kurrë…

Të gjithë këto gjëra për mua kanë ndodhur në një kohë të largët, abstrakte, të cilën unë e formuloj -para çlirimit-. Por e di se nuk është aq e largët. Më premtojnë gjithmonë se kur të rritem do të më tregojnë më shumë e do të kuptoj më qartë.

Duken si dy pleq të dalë nga një libër me shqiptarë, me këmishët e tyre të bardha, të kopsitura gjer në gushë, me të folurën e tyre të moçme të mbushur me fjalëza të vogla dhe psherëtima të afta të shprehin më shumë se faqe të tëra librash.

“Të ka marrë malli gjyshi për vendin tënd?”

“Ani...një ditë shkojmë bashkë…!”

Unë e di se ajo fjalëza e vogël ‘ani’ është për mua…do të thotë që nuk ka dëshirë të shpalosë dhimbjen e shpirtit për të mos më mërzitur mua…thotë “ani, dikur shkojmë bashkë…” duke e ditur që në atë kohë, në atë jetë është e pamundur.

Kosova për mua është toka e dhimbjes, psherëtima në buzët e gjyshit tim. Kosova për mua ishte vend i pashkelshëm përveç se me heronjtë nëpër libra…

Pjergulla fëshfërin butë, dielli pak nga pak nis e perëndon dhe i lë vendin një muzgu trishtues që shton mureve hijet e veta.

Ata të dy mbetën ashtu, të vizatuar në verandë, tek luanin domino, të përjetshëm në dhimbjen e tyre, në nostalgjinë e tyre të hidhur.

“Mos më daltë shpirti pa i parë edhe një herë gurët e shtëpisë time…”

…dhe Isës i doli shpirti, u varros në Tufinë pa e prekur kurrë më dheun ku kishte lindur, shtëpinë e tij, të atit të tij, të gjyshit, stërgjyshit…

Pas vdekjes së Isës, gjyshit tim unë kam qënë disa herë në Kosovë, disa herë në Morinë.

Herën e parë në Morinë isha nëntë vjeç…ishte viti 1989. Njëri nga fisi kishte marrë vizë, njëqind nga fisi e përcillnin në kufi. Me shpresë që të shikoheshin! Që vëllai të shikonte me sy për së gjalli vëllain. Që nipi të njihte xhaxhain. Prandaj më morën me vete mua atje mes maleve që të shihja me sytë e mi. Se isha më e vogla. Që të mbaja mend. Dhe unë pashë. Pashë se si shqiptarët nga të dy anët e kufirit i luteshin një oficeri jugosllav t'i lejonte të afroheshin më pranë vijës së verdhë. Ai u thoshte jo. Pashë shqiptarët t’i luteshin prapë atij oficerit se nuk u vinte më rast tjetër për të parë fytyrat e familjes se vet. Ai oficeri prapë jo. Atëherë pashë nënën time të lutej me lot në sy. Ajo qante, ndërsa unë urreja oficerin. Por oficeri kësaj radhe tha po. Pashë shqiptarët të përqafoheshin të përmalluar. Të qanin dhe sidomos të pyesnin “cila je?” dhe “e kujt je?”. Dhe unë thoja: “mbesa e Isës”. Ai atje në Tufinë, unë në kufi i përmendja emrin. Pastaj pashë sesi oficeri megjithëse i prekur disi tha “mjaft” dhe përqafimet u rralluan, u shkëputën, ndaluan fare dhe shqiptarët e të dy grupeve u larguan duke mbajtur kokën pas…

Herën e dytë në Morinë ishte viti 1992. Gënjyem rojen e radhës dhe me dokumenta të falsifikuara hymë në Kosovë. Isha me familjen time. Nuk ndjeheshim në faj për ndonjë shkelje ligji. U çmallëm me të gjithë. Ndenjëm plot 3 javë. Kur dolëm korruptuam përsëri një oficer. E hanin shumë rryshfetin.

….pastaj hera e tretë, e katërt e kështu me radhë…deri në 2015.

Ishte verë, korrik. U nisëm me dy kushërinj herët që kafen ta pinim në Prizeren.

Ndërkohë gjërat kishin ndryshuar shumë, edhe për mua edhe për Kosovën. Unë nuk mbaja më një fustan me fjongo dhe nuk qëndroja në cep si një spektator i heshtur që fikson çdo gjë nga shfaqja. Tashmë e ndjeja veten protagoniste të jetës time. Kosova ishte e lirë, aktore e parë e fatit të vet.

Në orën tetë ishim në Morinë. Kemi tashmë një rrugë, që quhet rruga e Kombit, me anë të saj për dy orë je në Prizren, më shpejt se në Gjirokastër.

Pika kufitare ka ndyshuar shumë…nuk dalloj ndonjë vizë të verdhë dhe faleminderit Zot oficerët janë shqiptarë. Nuk kam për t’ju lutur më askërkujt, Prizereni na pret.

“Ec” thonë oficerët shqiptarë këtej kufirit… “mos blloko trafikun, ec…” dhe im shoq nget makinën. Ka dëgjuar sa herë tregimet e mija për atë qafë mali që ndante dikur shqiptarët. Tani nuk është më ashtu.

“Dokumentat!”Thotë një oficere grua nga ana tjetër e kufirit të shqiptarëve. Flet shqipen ngjashëm me gjyshin tim veçse Isa në Tufinë nuk e maskonte të folurën me theks letrar,ajo po. Im shoq dhe dy kushërinjtë e mi paraqesin letërnjoftimet. Unë nuk kam me vete letërnjoftimin! Kontrolloj me shqetësim në çantë, por e kam harruar portofolin në shtëpi.

“Hej dreq!” Thonë kushërinjtë e mi. “Nuk na kanë ndaluar kurrë në kufi, pikërisht sot e gjetën.”

Oficerja ka të drejtë, pa dokumenta nuk kalohet kufiri nga një shtet në shtetin tjetër! Gabimi qëndron tek unë.

“Largohuni!” Thotë ftohtë. E di që jam në gabim, por krimi im i vetëm është harresa e portofolit në çantën tjetër….ndjehem e prekur nga shikimi i saj i akullt. Befas më shfaqet hija nënqeshëse e atij oficerit jugosllav i cili atëherë në ‘89 na lejoi të përqafoheshim duke shkelur ligjin.

Të dëshpëruar kthehemi. Oficerët shqiptarë këtej kufirit çuditen por edhe u vjen për të qeshur. Papritur marrin në simpati çështjen tonë. Unë e vrerosur me veten ndërsa kushërinjtë e mi të shkurajuar thonë “Nisemi për Shkodër, hamë drekë atje!”

“Por jo mor jo!” E kundështon njëri prej oficerëve që po merren me ne. “Erdhët deri këtu gjynah. A ke njeri në shtëpi?” Më pyet.

Fatmirësisht im atë është në shtëpi. Fatmirësisht në 2015 kemi smartphonë nëpër duar. Më dërgon foton e letërnjoftimit tim. Në pikën kufitare kontrollojnë në sistem. Jam unë. Një vajzë që ka harruar portofolin. Stampojnë një kopje brenda në zyrë. Kam një dëshirë të zjarrtë që aty të shkruhet jo vetëm nënshtetësia por edhe origjina. Psh: Nëna lindur në Tiranë. Gjyshi në Pejë. Gjyshja në Gjakovë. Babain dembababem durrsak. Me fletën e letërnjoftimit tim të stampuar oficerët e këtejshëm vijnë vetë në këmbë deri tek oficerja kosovare dhe shpjegojnë situatën. Jam e përlotur nga përkushtimi i tyre. Nuk e prisja. Nuk besoja as që e meritoja.

“Janë të rinj,” justifikohet oficeri shqiptar. “E gjetëm në sistem, ja fotokopja e letërnjoftimit…mbylle një sy he burrneshë, mos t’u shkojë rruga kot!”

Ajo është e ftohtë. Më shikon ftohtë. Më fton ftohtësisht të largohem.

Ajo, thotë se po mbron kufirin e Kosovës. Atë kufi që shqiptarët e thyen kurdoherë, kur deshën dhe kush deshi, maleve, ajo tani e mbron nga shkelja e sandaleve të mia verore.

Kam një mendim të egër në kokë. Shikoj rreth e rrotull dhe relievi nuk më duket aq i vështirë. Oficeri shqiptar, ai që na shoqëroi deri atje duke thënë: “ Ejani me mua se i flas unë!” duket gati i argëtuar.

“E di çfarë po mendon po mos e merr detin në këmbë.” Thotë.

“Malin oficer, malin.” Dhe ai ia plas të qeshurës me të madhe.

“Deri tani isha me ty,” më qorton babaxhan. “Tani jo më.” Por i qeshet. Vendosmëria ime e argëton.

Thotë se ajo përfaqëson ligjin. Ligji duhet respektuar, dhe befas bëhet serioz.

Cilin ligj respekton kjo nënpunëse kufiri? Ligjin e shqiptarëve? Përsëri ajo buzëqeshja cinike e oficerit jugosllav që qëndron aty në hije. Duket se ka 26 vjet që qëndron aty për të asistuar në mposhtjen time në Morinë. Duket sikur thotë: Unë e mbylla një sy për ty, kjo jo… ju nuk doni njëri-tjetrin. Djeg ai shikimi i tij i vjetër…sikur na përgjon pas dere, pardon, pas kufirit.

Kthejmë makinën për Shkodër. Hamë drekë aty, vizitojmë kalanë. Pasdite pimë kafe në pedonale, hyjmë të vizitojmë Marubin, në darkë kthehemi në shtëpi. Në Shkodër nuk m’u desh asnjë dokument …as kur u ktheva në Tiranë…

Të nesërmen jam përsëri rrugës për Prizeren. Në Morinë fitoj përgëzimet e oficerëve nga të dyja anët. Duket sikur shpresonin të ktheheshim përsëri. Kërkoj me sy gruan e përbindshme, por sot nuk është. As hija e oficerit jugosllav, atij që nënqeshte dje si lugat i zbehtë.

Kanë kaluar kaq vjet dhe kjo ngjarje më është ngulitur në kujtesë…një shqiptare e cila nuk u lejua të vizitojë Prizerenin sepse midis qëndronte Morina.

“Ani bijo, mos ki dert.” Më pëshpërit Isa që prehet në Tufinë. “Unë kam pa ma keq.”

Ai ka parë më keq. Nuk e ka parë Kosovën të lirë, por nuk ka parë as dy kryeministra shqiptarë që nuk flasin mes vedi. Sigurisht që nuk mund të jetë e vërtetë! Nuk është e vërtetë!

Nuk do ta besonte Isa im.

Kryeministrat tanë nuk kanë mandat të mos i flasin shoqi-shoqit,njësoj si ajo nënpunësja kokëfortë nuk kishte mandat të më ndalonte mua në kufi…sepse ai nuk është i tillë…

Ata nuk kanë mandat të mos dëgjojnë shoqi-shoqin. Nuk kanë aspak mandat të injorojnë shoqi-shoqin. Aq më keq të trajtojnë shoqi-shoqin siç do të trajtonin çdo kryeministër tjetër të botës. Njësoj nuk e kanë këtë mandat parlamentarët tanë, qeveritë tona. Ata të gjithë përfaqësojnë të njëjtin popull. Ani se kanë marrë votat veç e veç në dy shtete të ndryshme. Kanë marrë votat nga njerëz që dëshirojnë një qeveri të vetme. Ata nuk janë si kryeministrat e tjerë,njësoj si Morina nuk është si kufijtë e tjerë. Morina ndan shqiptarët thjesht në hartë, ata thjesht në vula…

Mendoj shpesh për kokëfortësinë e një gruaje që zbatonte ligjin. Një ligj të padrejtë që na është ngarkuar mbi shpinë. Mendoj shpesh për kokëfortësinë e ballkanasve…për gjaknxehtësinë e tyre. Për aftësinë për të jetuar gjithnjë një çast mbrapa…në shekullin e shkuar. Në një botë ideale, ballkanasit shkojnë mirë me njëri -tjetrin, respektohen, pranojnë njëri-tjetrin. Diskutojnë në simpoziume mbi origjinën e secilit, thonë të vërtetën për fqinjin. Hanë në një tryezë, pinë kafe turke. Lahen në detrat e njëri-tjetrit dhe thahen nën të njëjtin diell. Është një kohë imagjinare…ndoshta nuk do të vijë kurrë, por do të ishte e udhës që një prej popujve të fillonte të tirrte një fill të tillë fantazie, një kryeministër ta propozonte. Duket se përpara të gjithëve e ka imagjinuar këtë ai shqiptari. Ky mendim e nderon pa masë në shkallën me të cilën historia vlerëson njerëzit.

Shqiptarët ndërtues paqeje! Afërmendsh që nuk kanë qenë kurrë zjarrvënës ballkanikë, ( përkundrazi!) por tani janë një hap më përpara, rreken të ndërtojnë paqe. Paqja është e vështirë kur lugetërit vështrojnë me qesëndi në anë të kufirit, por bota do të ketë kurdoherë lugetër. Madje edhe lugetër fqinjë. Ne injorojmë lugetërinë në ta me shpresën se dehja e jetës do t’u pëlqejë, do t’i kthejë në njerëz. Ndërkohë, gjithnjë në botën ideale, mes shqiptarëve syshqiponjë që shikojnë larg në harlisjen e së ardhmes, gëlon jeta. Kështu, me hapin e ngadaltë të ballkanasve popujt e tjerë na ndjekin në paqe, dhe papritmas, në një gadishull të përgjakur si i yni, jeta zë vend. Kur jeta zë vend krimi drohet. Gjelbërimi rritet vigoroz, i dëndur, bash si në fjordet e Norvegjisë. Kështu shqiptarët shijojnë të bashkuar gadishullin, dhe gjithnjë në botën ideale, nxjerrin nga çorba e tyre edhe lugetërit, pardon, bijtë e tyre që do të lindin në të ardhmen, që preferuan çastin tjetër, atë të bukurin, atë që s’kemi jetuar ende, por për të cilin përfaqësuesit e shqiptarëve, (supozohet) diskutojnë ditë e natë.

Dy pleqtë e mi tani janë prej fryme. Luajnë domino në parajsë. Atje pjergulla është e kaltër dhe karriget e vjetra krejtësisht të shndritshme.

“Hajt bijo se ma mirë do të bëhet!” Më ndjek zëri i Isës./dritare.net