Epopeja e harruar/ Si e mposhtën shqiptarë, ushtrinë e Mbretit Nikolla në Plavë dhe Guci! Flet studiuesi
E Enjte 27 Nëntor 2025, 20:08
Dritare.net
Në historinë e trazuar të Ballkanit, fundi i shekullit të 19-të shënon një moment kthese dramatike për trojet shqiptare. Një nga kapitujt më të lavdishëm, por shpesh të anashkaluar, është Lufta e Plavës dhe Gucisë (1879-1880), një përplasje titanike ku vullnetarët shqiptarë, të organizuar nën Lidhjen e Prizrenit, arritën të mposhtin ushtrinë e rregullt të Malit të Zi. Në një analizë të detajuar nga historiani ushtarak, kolonel Përparim Rexhepaj, zbulohen detaje tronditëse dhe heroike të kësaj rezistence. Konteksti gjeopolitik i kësaj lufte buron nga vendimet e Kongresit të Berlinit (1878), i cili, duke injoruar realitetin etnik, vendosi t'i dhuronte Principatës së Malit të Zi territoret shqiptare të Plavës dhe Gucisë.
Për herë të parë, shqiptarët u përballën jo thjesht si ushtarë të Perandorisë Osmane, por si mbrojtës të pragut të shtëpisë së tyre. Historiani thekson se kjo betejë është unike në historinë tonë: është rasti i rrallë ku shqiptarët luftuan dhe fituan për flamurin e tyre dhe jo për interesa të huaja.
Ushtria malazeze, e drejtuar nga figurat legjendare si Mark Milani, hyri në këtë konflikt me një arrogancë të ushqyer nga fitoret e mëparshme kundër osmanëve. Me një forcë prej rreth 14,000 trupash, të mbështetur logjistikisht madje edhe nga gratë që transportonin ushqime dhe municione, Mali i Zi synonte një aneksim të shpejtë.
Përballë tyre qëndronin rreth 10,000 vullnetarë shqiptarë, të udhëhequr nga strategë popullorë dhe ushtarakë të shkolluar si Ali Pashë Gucia dhe trimi Jakup Ferri. Strategjia shqiptare, e bazuar në njohjen e terrenit dhe luftën guerile, u tregua vendimtare. Momenti kulmor i përplasjes ishte Beteja e Nokshiqit, e zhvilluar në kushte ekstreme dimërore në janar 1880.
Historiani përshkruan skena apokaliptike ku bora u skuq nga gjaku dhe luftimet u zhvilluan trup me trup, shpesh me jataganë, pasi armët e zjarrit bllokoheshin nga ngrica. Garda elitare e Princit Nikolla u shkatërrua, dhe vetë Mark Milani mezi shpëtoi gjallë, duke lënë pas legjendën e ikjes me një çizme. Por lufta nuk ishte vetëm strategji; ajo ishte një dëshmi e karakterit.
Historiani sjell në vëmendje episode të duelit kalorësiak, si ai i Prel Memës, dhe refuzimin e katolikëve shqiptarë për t'u ndarë nga vëllezërit e tyre myslimanë, pavarësisht tentativave të Malit të Zi për të përçarë mbi baza fetare.
Megjithatë, fitorja ushtarake u pasua nga tragjedi diplomatike dhe njerëzore. Pas vitit 1912-1913, kur Mali i Zi arriti të pushtonte këto troje, pasuan masakra masive dhe fushata të dhunshme konvertimi, duke ndryshuar përgjithmonë demografinë e rajonit. Sot, ndërsa vizitorët mahniten nga bukuritë natyrore të Alpeve Shqiptare në Plavë e Guci, historia e gjakut të derdhur aty mbetet një kujtesë e forcës që buron nga bashkimi dhe organizimi kombëtar./dritare.net
