Historia e harruar e ushtarëve italianë në Shqipëri!
E Enjte 6 Nëntor 2025, 13:01
Dritare.net
Në emisionin Shqip nga Rudina Xhunga në Dritare TV, u hodh dritë mbi një kapitull shpesh të anashkaluar të historisë shqiptare: fatin e ushtarëve italianë të mbetur në Shqipëri pas kapitullimit të Italisë në Luftën e Dytë Botërore. Duke prezantuar një dokumentar të ri që Dritare TV do të realizojë për këtë histori, gazetarja Rudina Xhunga theksoi rëndësinë e tregimit të kësaj historie njerëzore, ku ish-pushtuesit u gjendën të braktisur dhe u shpëtuan nga vdekja e sigurt falë mikpritjes së familjeve shqiptare.
I ftuar në studio, studiuesi i njohur Behar Gjoka, solli një analizë të pasur mbi mënyrën se si kjo përvojë historike është pasqyruar në letërsinë shqiptare, duke u ndalur veçanërisht në tre vepra madhore: "Njeriu me top" të Dritëro Agollit, "Qyteti i fundit" të Petro Markos dhe "Gjenerali i ushtrisë së vdekur" të Ismail Kadaresë.
Studiuesi Gjoka e përshkroi këtë fenomen si një dëshmi të jashtëzakonshme të kodit shpirtëror shqiptar, veçanërisht të konceptit të "Besës", i cili bëri që shqiptarët t'u hapnin dyert edhe armiqve të dikurshëm.
"Shtëpia është e Zotit dhe e mikut, madje dhe e armikut," citoi ai një filozofi të vjetër shqiptare, duke theksuar se ky humanizëm i thellë është një tipar thelbësor i identitetit kombëtar.
Në analizën e tij për "Njeriu me top" të Agollit, Gjoka vuri në pah marrëdhënien njerëzore që krijohet mes fshatarit shqiptar Mato Gruda dhe ushtarit italian Agustini. Sipas tij, romani kap thelbin e situatës: përtej absurdit të luftës, dy njerëz gjejnë një terren të përbashkët human, duke e parë italianin jo më si armik, por si "njeri të shtëpisë". Kjo vepër, sipas tij, është dëshmia më e qartë letrare e këtij barazizmi dhe ekuilibri shpirtëror.
Duke kaluar te "Qyteti i fundit" i Petro Markos, i pari i botuar kronologjikisht në vitin 1960, studiuesi e cilësoi si romanin e parë modern shqiptar. Vepra përshkruan kaosin e momentit të kapitullimit, por në qendër vendos një histori dashurie mes partizanit shqiptar Leka dhe Ana Marias, një vajze italiane. "Shfaqet dashuria si shpëtimtare," tha Gjoka, duke theksuar se në mes të rrënojave të luftës, Petro Marko gjen hapësirë për të treguar fuqinë shpëtimtare të ndjenjave njerëzore. Së fundi, diskutimi u përqendrua te "Gjenerali i ushtrisë së vdekur" i Kadaresë, një roman që trajton pasojat e luftës.
Vepra, sipas Gjokës, është një aktakuzë ndaj krenarisë boshe dhe një përballje me të kaluarën. Mbledhja e eshtrave nga gjenerali italian nuk është një akt triumfi, por një akt human, një kujtesë shpirtërore që tregon se në luftë nuk ka fitimtarë. "Me të vdekurit nuk ka fitore, ka kujtesë," theksoi ai.
Emisioni përfundoi me një thirrje për të mos e harruar këtë histori, e cila zbulon një dimension thellësisht human të popullit shqiptar. Është një dëshmi se edhe në kohët më të errëta, vlerat si besa, mikpritja dhe humanizmi mund të triumfojnë, duke krijuar ura komunikimi aty ku lufta kishte ndërtuar mure./dritare.net
