Fotografi britanik: Hera ime e parë në Dukagjin!
E Enjte 29 Maj 2025, 18:06
Dritare.net
Mirë se vini në Luginën e Shalës, në zemër të Dukagjinit, një prej viseve më të egra, më autentike dhe më të lira të Shqipërisë së veriut. Këtu, ku mali është mburojë dhe frymë, historia ka ndjekur një rrjedhë të vetën. As Romakët, as Bizanti, e as Perandoria Osmane nuk kanë mundur të thyejnë kurrë shpirtin e kësaj treve. Në këtë udhëtim unik, gazetari britanik Robert Hackman, i shoqëruar nga Gjon Dukgilaj, eksploron këtë zonë të thellë malore, dhe e tregon në një dokumentar në DritareTV. Ata zbulojnë një vend ku koha duket se ka ndalur, ku banorët jetojnë në harmoni me natyrën dhe mbajnë ende gjallë zakonet e lashta, të trashëguara brez pas brezi.
Besimi i njerëzve këtu është i veçantë, i lidhur ngushtë me energjinë e maleve, me natyrën, me një shpirt të lashtë që qëndron mes krishterimit dhe miteve të hershme ilire.
Në rrugëtimin e tyre, ata ndjekin edhe gjurmët e një tjetër udhëtareje të huaj që e deshi fort këtë vend, Edith Durham. Kjo grua angleze, në fillim të viteve 1900, preku zemrat e malësorëve me thjeshtësinë, kurajën dhe përkushtimin e saj. Ajo u bë “Mbretëresha e Malësorëve” dhe përmes librit të saj High Albania, i tregoi botës madhështinë e kësaj kulture të fshehur në Alpet Shqiptare.
Ky dokumentar i sjellë nga DritareTV është më shumë se një udhëtim, është një përvojë e thellë shpirtërore dhe kulturore, që na fton të njohim nga afër historinë, krenarinë, mikpritjen dhe pasurinë shpirtërore të veriut shqiptar.
Robert Hackman në Dukagjin!
"Mirë se vini në zonën e Dukagjinit!
Kjo është Lugina e Shalës. Në këtë zonë, armiku, pushtuesi nuk ka ardhur kurrë.
As bizanti, as romakët dhe as otomanët. Njerëzit që jetojnë këtu kanë jetuar në liri dhe janë shumë të fortë falë maleve, fuqisë së maleve, energjisë së tyre.
Besimi i tyre është ndërmjet natyrës dhe krishterimit, por më shumë kah natyrës, energjisë së maleve. Por dhe nga mitet e shumë, shumë viteve më parë.
Jeta këtu ka rrjedhur sipas ritmit të vet, e paprekur nga bota e jashtme.
Udhëtarët në këto anë shiheshin gjithmonë me dyshim. Por një vizitore u prit me ngrohtësi të madhe, një grua angleze, me emrin Edith Durham, e cila udhëtoi në këtë rajon në fillim të viteve 1900, u lidh në mënyrë të veçantë me njerëzit e fisëm që banonin në këto lugina veriore.
Ndërsa kalojmë nëpër peizazhin që ajo përshkroi dikur, ndalem për të bërë një fotografi të Gjonit që qëndron pranë një monumenti të vogël.
Kjo është Edith Durham. Ajo ishte misionare nga Anglia.
Kaloi shumë kohë në këtë zonë, veçanërisht në veriun e Shqipërisë. Por shumicën e kohës ajo e kaloi në Shalë, me njerëzit këtu.
Ajo ishte vërtet e dashuruar me këta njerëz, me zakonet dhe me mënyrën si jetonin ata.
Ajo i regjistroi të gjitha dhe shkroi për to.
Ata janë shumë krenarë.
Ne lutemi që Edith Durham të prehet në paqe sepse ishte shumë e veçantë për njerëzit e kësaj zone.
Ajo ishte shumë pranë tyre dhe i deshi fort.
Po i deshi shumë.
Libri i parë që kam lexuar për Shqipërinë ishte “High Albania” nga Edith Durham.
Në librin e saj, ajo përshkruan kohën e kaluar me fiset që banonin malësinë veriore, duke regjistruar ligjet, zakonet dhe mënyrën e tyre të jetesës. Por ishte puna e saj e palodhur, duke organizuar dhe shpërndarë ndihma gjatë viteve të fundit të trazuar të Perandorisë Osmane, ajo që e bëri vërtet të dashur për popullin vendas. Nga mirënjohja, ata i dhanë asaj titullin jozyrtar: “Mbretëresha e Malësorëve.” Dhe deri më sot, ajo është ende e nderuar. Emri i saj mund të shihet shpesh në ndërtesa dhe shenja rrugësh nëpër Shqipëri.
Akademiku shumë i respektuar, Robert Elsie, identifikoi mbi 60 fise në këtë rajon të Ballkanit, secili me kulturën e vet të veçantë.
Kodet e tyre të rrepta të ligjit dhe traditës, u ofrojnë antropologëve një dritare të rrallë në të kaluarën e lashtë të Evropës.
Është pikërisht ky stil jetese i qëndrueshëm që e bën veriun e Shqipërisë jo vetëm unik, por thellësisht domethënës për të kuptuar historinë tonë të përbashkët njerëzore.
Dita kalon shpejt, teksa dëgjoj shumë tregime të Gjonit për jetën në male, gjatë kohës që shijoj pamjet mahnitëse përreth nesh.
Koha ime në veri mund të jetë e shkurtër, por kujtimet do të zgjasin shumë më tepër.
Peizazhet janë vërtet spektakolare, por veriu ofron më shumë se bukuri. Është një rajon i pasur me histori, arte, kulturë dhe mbi të gjitha, me ngrohtësinë dhe bujarinë e njerëzve të tij."
