A është zhdukur mosha e mesme, apo ka kaluar të 60-at?
E Martë 11 Prill 2023, 15:03
Dritare.net
Nga Corriere della Sera
“Në mes të rrugëtimit të jetës sonë”, tha Dante. Për të, mosha e mesme ishte rreth 35 vjeç. Sot situata është shumë e ndryshme dhe përcaktuese se kur fillon dhe mbaron me të vërtetë ajo periudhë në të cilën njeriu nuk është më i ri, por as i moshuar. Është një vepër, deri në atë pikë sa kohët e fundit Les Mayhew, drejtor i Qendrës Ndërkombëtare për Jetëgjatësinë në Mbretërinë e Bashkuar, ka deklaruar se “nuk ka kuptim të përpiqemi të vendosim një numër për atë që ne e konsiderojmë moshë të mesme: me zgjatjen e jetëgjatësisë mesatare, tridhjetë vjet nuk janë më shumë, as dyzet. Mirëpo, edhe sikur të donim të përkufizonim një pesëdhjetëvjeçar në gjysmë të rrugës, prapëseprapë është një thjeshtësim sepse ka njerëz që në atë moshë janë duke lulëzuar dhe ndoshta po ndërtojnë një karrierë tjetër, ndërsa të tjerë kanë probleme serioze shëndetësore.
Nëse krahasojmë fotografitë e një gjashtëdhjetë vjeçari nga fillimi i shekullit dhe një gjashtëdhjetë vjeçari sot, me shumë mundësi ata do të duken si babë e bir. Aq sa kohët e fundit u shfaq një studim në revistën Demograpia me titullin provokues "A është gjashtëdhjeta, pesëdhjeta e re?" që e shtyn edhe më tej moshën e mesme. Por nuk bëhet fjalë për rininë e ekzagjeruar apo meritat e kirurgjive estetike, por sepse mekanizmat e plakjes biologjike kanë ndryshuar vërtet në njëzet vitet e fundit, përcjell dritare.net
Kur vjen pleqëria? Mosha e mesme ka filluar t’i kalojë tridhjetë vitet që dekada më parë. E njëjta gjë vlen edhe për hendekun midis moshës kronologjike dhe biologjike, midis asaj që shkruhet në letërnjoftim dhe viteve që demonstrojmë, si dhe në funksionimin e përgjithshëm të organizmit.
Projekti amerikan "Ushtria e bashkimit", i cili analizoi mbi 45,000 veteranë të lindur nga mesi i viteve 1800 e në vazhdim, tregoi se në agimin e viteve 1900, vullnetarë midis moshës 20 dhe 40 vjeç, të cilët u gjykuan të papërshtatshëm për shërbimin ushtarak, sepse ata vuanin nga hernia diskale, nga sëmundje kardiovaskulare apo probleme të frymëmarrjes ishin shumë më tepër se 50 vjet më vonë. Në vitet ‘80, midis shekujve 18 dhe 20, jeta pa probleme shëndetësore u rrit me 10 vjet dhe në gjysmën e dytë të viteve 1900 tendenca u bë edhe më e dukshme. Njëqind vjet më parë ishte e vështirë të gjeje një 60-vjeçar pa sëmundje. Sot shëndeti shpesh fillon të bjerë në të 70-at, aq sa kohët e fundit mjekët geriatër kanë propozuar ngritjen e moshës së pleqërisë nga 65 në 75, sepse, siç vërehet nga Niccolò Marchionni, president i Shoqatës Italiane të Kardiologjisë Geriatrike: “Një 65-vjeçar sot ka formën fizike dhe njohëse të një 40-45-vjeçari të 30 viteve më parë, një 75-vjeçari atë të një 55-vjeçari. Shkencërisht njeriu është i moshuar kur ka një jetëgjatësi mesatare prej 10 vjetësh dhe sot një pjesë e madhe e popullsisë nga 60 deri në 75 vjeç është në gjendje të shkëlqyer për shkak të vonesës në zhvillimin e sëmundjeve.”
Shtyrja e moshës së pleqërisë ka pasur efektin e zgjatjes së moshës së mesme, e cila mbetet e vështirë për t'u përcaktuar. Ndërsa fazat e tjera, si fëmijëria apo adoleshenca, kanë një panoramë relativisht më të qartë, periudha e mesme është një koncept i kohëve të fundit që u shfaq me rritjen e jetëgjatësisë mesatare dhe ndryshimeve kulturore që kjo ka sjellë me vete.
Nëse në vitet 1990, një pjesë e madhe e popullsisë do të ishte pajtuar me Danten dhe do ta konsideronte një 35-vjeçar si të moshës së mesme, sot periudha midis 30 dhe 45 përkufizohet si "pjekuri e qëndrueshme" dhe mosha e mesme fillon më vonë. Kjo ndodh sepse edhe mekanizmat e plakjes biologjike kanë ndryshuar, veçanërisht në 20 vitet e fundit: siç tregohet në revistën Demografia nga Morgan Levine nga Universiteti Yale dhe Eileen Crimmins nga Universiteti i Los Anxhelosit, duke nënvizuar se falë kushteve higjienike më të sigurta për shumica e popullsisë, për akses më të mirë në ushqim, për përhapjen më të vogël të punës së mundimshme, por mbi të gjitha për terapitë e kohëve të fundit, të cilat bëjnë që të funksionojnë mirë dhe për një kohë të gjatë qelizat, indet dhe organet, edhe mosha "reale" e organizmit po devijon gradualisht, nga ajo kronologjike dhe ajo e mesme po shkojnë gjithnjë e më shumë përtej të gjashtëdhjetave. Reduktimi i pirjes së duhanit, po ndihmon shumë, sepse cigaret plakin si pamjen e jashtme, ashtu edhe organet e indet dhe në dy dekadat e fundit numri i ish-duhanpirësve është rritur, veçanërisht te meshkujt.
Dieta mesdhetare, për shembull, është më e mira për sa i përket shumëllojshmërisë dhe ekuilibrit. Po ashtu ka treguar se ka një efekt pozitiv në jetëgjatësinë dhe parandalimin e sëmundjeve, nga ato kardiovaskulare deri tek ato onkologjike. Edhe ecja në natyre dhe me ritme të shpejta “rinon”, si dhe diagnostikon dhe trajton gradualisht çdo sëmundje për të ruajtur funksionalitetin e indeve dhe organeve për sa më gjatë.
Prandaj, mosha e mesme është koha e duhur për t'iu nënshtruar disa kontrolleve, pa kryer një sërë testesh pa kriter çdo vit, por duke u siguruar që nga mosha 40 vjeç e tutje, që kolesteroli, sheqeri në gjak, presioni dhe nivelet e rrahjeve të zemrës të dihen dhe rishikohen. Një vizitë e rregullt shërben edhe për monitorimin e rezultateve të analizave të tilla si gjaku okult fekal, i dedikuar mbi të 50-at për ekzaminimin e kancerit kolorektal, ose mamografia, të kryera te gratë mbi 45 vjeç për kontrollin e kancerit të gjirit.
Së fundi, marrëdhëniet e shëndetshme nevojiten për të zgjatur moshën e mesme. Siç nënvizon Andrea Ungar, president i Shoqatës Italiane të Gerontologjisë dhe Geriatrisë (Sigg): "Marrëdhëniet shoqërore zgjasin jetën dhe na mbajnë të rinj, duke na bërë të ndihemi të dobishëm dhe të lidhur me të tjerët dhe duke ulur moshën tonë psikologjike.". Marrëdhënia më e rëndësishme në hartimin e një trajektoreje jetëgjatë dhe të shëndetshme është ajo me partnerin, pikërisht gjatë moshës së mesme. Një studim amerikan tregoi se për të jetuar për një kohë të gjatë është e rëndësishme të ndash një mjedis të shëndetshëm familjar, i përbërë nga zakone të mira dhe mbështetje reciproke, veçanërisht brenda dyerve të shtëpisë./K.C/dritare.net
