Epiriotët, grekë apo ilirë? Ja faktet që dëshmojnë të vërtetën!
E Mërkurë 6 Gusht 2025, 11:11
Dritare.net
Në emisionin Shqip në Dritare Tv, Neritan Ceka, flet gjatë për epiriotët. Kush ishin ata? Grekë apo ilirë?
Epirotët ishin një grup fisnor që banonte në jug të trojeve ilire, në atë zonë që sot përfshin pjesën jugore të Shqipërisë dhe veriperëndimore të Greqisë. Ata janë përmendur nga shumë autorë antikë, por për shekuj me radhë ka ekzistuar një përpjekje e vazhdueshme për t’i paraqitur si grekë. Neritan Ceka, duke u mbështetur në burime të shumta arkeologjike dhe historike, flet qartë:
“Gjuha që flisnin epirotët nuk ishte greke. Ishte një gjuhë ilire, e shkruar me alfabetin grek sepse ajo ishte mjeti i vetëm shkrimor në përdorim, siç edhe gjuha shqipe u shkrua për shekuj me shkronja të huaja.”
Çfarë thonë autorët antikë?
Ceka citon burime të dorës së parë:
• Straboni, gjeografi i lashtë, e thotë qartë:
“Epirotët janë ilirë, të afërt me maqedonasit, por të ndryshëm nga grekët.”
• Plini, Ciceroni dhe autorë të tjerë romakë i përshkruajnë epirotët si “barbarë”, “të jashtëm nga bota helene”, “malësorë që nuk flasin greqisht”.
Pra, në mendësinë greke të kohës klasike, epirotët nuk ishin pjesë e botës greke, por më afër me ilirët dhe maqedonasit, të cilët vetë ishin nën presionin e një asimilimi kulturor nga jugu.
Po alfabeti grek në Epir?
Një nga argumentet që përdoret shpesh për të “provuar” grekësinë e epirotëve është prania e alfabetit grek në mbishkrimet e tyre. Por Ceka e sqaroi me një shembull të thjeshtë dhe të pakundërshtueshëm:
“Shqiptarët kanë shkruar për shekuj me alfabet grek, arab, latin, turk – por kjo nuk na bën grekë, arabë apo turq. Përdorimi i alfabetit nuk përcakton përkatësinë etnike.”
Po kultura materiale?
Profesor Ceka thekson se kultura materiale e epirotëve është ndryshe nga ajo greke:
• Tipologjia e banesave nuk është helene.
• Varrezat dhe mënyrat e varrimit nuk ndjekin zakonet greke.
• Tempujt nuk janë ndërtuar në stilin dorik apo jonik si në Athinë.
• Qytetet janë të strukturuara ndryshe dhe kanë karakter më ilir se helen.
Ndërtimet masive me gur, përdorimi i qemerëve në arkitekturë, dhe prania e objekteve të përziera me ndikime vendase dhe romake, tregojnë për një identitet të qartë dhe të pavarur kulturor.
Dodona, simbol i grekëve, apo i epirotëve?
Një tjetër pikë e debatit është Dodona, që shpesh paraqitet si një nga qendrat fetare më të rëndësishme të botës greke. Por sipas Cekës:
“Dodona ishte një qendër kulti parahelenike. Orakulli i saj është më i vjetër se Delfi. Aty priftëreshat jepnin orakuj nga zëri i lisit. Kjo është një formë profetizmi shumë arkaike, pagane dhe natyrore – e lidhur me kulturat vendase, jo me strukturën teologjike të grekëve klasikë.”
Pra, Dodona ishte e mëvonshëmisht helenizuar, por në origjinë mbeti një qendër e kulturës epirote, jo greke.
Përpjekjet për përvetësim
Në shekujt XIX dhe XX, sidomos me doktrinën e “Megali Idhe-së”, shteti grek nisi një fushatë të gjërë për të paraqitur epirotët si grekë, me qëllim zgjerimin e kufijve kulturorë dhe më pas edhe atyre shtetërorë.
“Është një përpjekje ideologjike, që ka ndikuar edhe në tekstet shkollore, në mënyrën se si interpretohen burimet historike,” – thotë Ceka. “Por nëse kthehemi te autorët antikë dhe dëshmitë arkeologjike, është e qartë: epirotët ishin ilirë, të ndryshëm nga grekët.”
Pse ka rëndësi kjo sot?
Nuk është thjesht çështje historie. Është çështje identiteti kombëtar, vetëdije kulturore, dhe dinjiteti historik. Të kuptosh që epirotët ishin pjesë e trungut ilir, do të thotë të kuptosh që Shqipëria nuk nisi nga zero, por ka një trashëgimi të thellë qytetërimi, kulturë dhe besimi, që për shekuj të tërë është heshtur, shpërfillur apo përvetësuar.
Fjala e Neritan Cekës
Në fund të intervistës, profesor Ceka e përmblodhi me një fjali që përbën shtyllën e të gjithë argumentit:
“Kur grekët flisnin për epirotët, thonin: ata nuk janë tanët.”
Ky është momenti që edhe ne të themi: Po, ata ishin tanët. Ata ishin epirotët, ilirët që ndërtuan themelet e një prej identiteteve më të forta në Ballkan. Dhe historia e tyre është edhe historia jonë./ dritare.tv
