Besa Shqiptare/ Historia e pabesueshme e shpëtimit të 30 amerikanëve në Shqipërinë e Luftës së Dytë Botërore!
E Diel 9 Nëntor 2025, 14:02
Dritare.net
Në zemër të Luftës së Dytë Botërore, më 8 nëntor 1943, një histori e jashtëzakonshme heroizmi dhe humanizmi filloi të shkruhej në qiellin dhe tokën shqiptare. 82 vite më parë, një avion transporti ushtarak amerikan C-47, me 30 anëtarë ekuipazhi 13 infermiere dhe 17 mjekë u rrëzua pranë liqenit të Çestijes në Belsh, duke shënuar fillimin e një odiseje 62-ditore mbijetese, të mbështetur tërësisht nga kodi i shenjtë i Besës shqiptare.
Avioni, i nisur nga Katania për në Bari të Italisë, humbi rrugën për shkak të motit të keq dhe, pasi u qëllua nga avionë gjermanë, u detyrua të bënte një ulje emergjente. Të mbijetuarit e frikësuar dhe të disorientuar u gjendën në një tokë të huaj, të pushtuar nga nazistët. Kontakti i parë me vendasit ishte me komandantin partizan të zonës, Hasan Gina, i cili, pavarësisht rrezikut të madh, vendosi t'i merrte nën mbrojtje.
Ky vendim shënoi fillimin e një operacioni të gjerë solidariteti.
Nga shtëpia e Mesut Zenës në Merhoj, ku amerikanët kaluan natën e parë dhe përjetuan mikpritjen e ngrohtë shqiptare, e deri në një rrjet të tërë fshatrash, dhjetëra familje hapën dyert e tyre, duke ndarë ushqimin dhe strehën e tyre modeste. Këto familje rrezikuan gjithçka, pasi ndihma ndaj aleatëve dënohej me vdekje dhe djegie të shtëpive nga pushtuesit gjermanë, një fat tragjik që e pësuan shumë prej tyre. Komanda e lartë partizane, përfshirë figura si Karaman Ylli dhe Mehmet Shehu, u angazhua në organizimin e lëvizjes së tyre të sigurt. Përkthyes dhe shoqërues si Kostaq Stefa dhe Qani Siqeca (i pagëzuar 'Xhoni' nga amerikanët) u bënë udhërrëfyesit e tyre nëpër terrenin malor e të rrezikshëm.
Një nga momentet më prekëse ishte festimi i Krishtlindjeve të vitit 1943 në kishën e fshatit Doksat, ku ushtarët amerikanë dhe fshatarët shqiptarë ndanë bashkë një moment paqeje dhe vëllazërimi në mes të kaosit të luftës. Pas një përpjekjeje të dështuar për evakuim ajror nga Gjirokastra, plani ndryshoi. Me ndihmën e misionit anglez dhe oficerit të OSS, Lloyd Smith, u organizua një arratisje dramatike nga deti.
Grupi udhëtoi në kushte ekstreme dimri, duke kaluar male dhe lumenj, për të arritur përfundimisht në gadishullin e Karaburunit. Më 8 janar 1944, ata u evakuuan me sukses drejt Italisë. Megjithatë, fundi i luftës nuk solli paqe për të gjithë heronjtë e kësaj historie. Me vendosjen e regjimit komunist, historia u varros në heshtje. Kostaq Stefa, përkthyesi i tyre trim, u akuzua si 'armik i popullit' dhe u ekzekutua në vitin 1948, një dëshmi e errët e paranojës së regjimit. Për dekada, kjo ngjarje mbeti e panjohur, një sekret i ruajtur në kujtimet e atyre që e jetuan.
Vetëm pas rënies së komunizmit, falë punës këmbëngulëse të gazetarit shqiptaro-amerikan Peter Lucas dhe kthimit të infermieres Agnes Jensen në Shqipëri, historia u rishfaq në dritë, duke zbuluar një kapitull të jashtëzakonshëm të humanizmit dhe sakrificës.
Një vit më parë, dokumentari “NË BESË TË SHQIPTARËVE!” realizuar nga gazetarja Rudina Xhunga dhe Dritare TV, tregoi se si kjo ngjarje që mbeti në harresë për pesë dekada, është një dëshmi se shqiptarët i dhanë besën amerikanëve dhe ia dolën t’i shpëtojnë të gjallë.
Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane e kanë këtë histori si një gur të çmuar aleance dhe bese./dritare.net
