Shpresat dhe frika e Amartya Sen për demokracinë!
E Shtunë 17 Tetor 2020, 18:06
Dritare.net
Nga Isaac Chotiner- The New Yorker*
Amartya Sen, ekonomist, filozof dhe intelektual publik indian, jeton në një rrugë të qetë në Kembrixh, afër Harvardit. Shtëpia e tij, ku jeton me gruan, historianen Emma Rothschild, është e madhe, por e rrëmujshme, me gazeta e revista të vjetra dhe kopje librash të Sen në tavolina të mbushura me njerëz. Ka edhe fotografi të Ted Turner dhe Kofi Annan, piktura në kornizë të filozofëve John Rawls dhe W. V. O. Quine, të varura në dhomën e ndenjes, të cilat ishin bërë nga gruaja e Rawls dhe një foto e poetit, Rabindranath Tagore në hyrje, e cila shërben si një kujtesë që Sen përmendet shpesh përkrah tij si një nga djemtë e preferuar të Bengalit.
I lindur në vitin 1933 në Bengalin Perëndimor, në një familje akademikësh indianë, Sen vazhdoi të studionte ekonomi në Kembrixh dhe të punonte në fakultetet e ekonomisë së Delhit, të Londrës dhe Oksfordit. Ai ishte mjeshtër i Kolegjit të Trinity, në Kembirxh, dhe për pesëmbëdhjetë vjetët e fundit, ka qenë profesor në Harvard. Për më shumë se gjashtë dekada mësimdhënieje dhe shkrimi, Sen ka transformuar studimin për urinë dhe fushën e ekonomisë së mirëqenies, punë për të cilën, në vitin 1998, ai mori çmimin Nobel. Puna e tij për Indinë, nga ekspozimi i mungesës së barazisë gjinore deri te thirrja për më shumë vëmendje ndaj shpenzimeve të mirëqenies sociale dhe shpjegimi i shkaqeve të urisë së Bengalit në 1943, e cila vrau rreth tre milionë njerëz e ka bërë atë një nga komentuesit më të rëndësishëm. Në një numër librash, përfshirë "Indianin Argumentues", Sen ka trajtuar multikulturalizmin e ekzistencës indiane dhe natyrën e kushtetutës indiane, të dyja punojnë kundër sëmundjes që Sen e quan "solitarizëm", ose idesë që qeniet njerëzore kanë një identitet kryesor. Këto vlera janë në rënie. Megjithatë, kryeministri indian, Narendra Modi dhe partia e tij hindunacionaliste “Bharatiya Janata”, duket se synojnë të forcojnë sundimin indian. Qeveria e tij ka pezulluar qeverisjen autonome në shtetin me shumicë myslimane të Jammu dhe Kashmir, territor,i cili është përballur për dekada nga okupimi brutal, tani është nën një ligj të rreptë ushtarak, ku raportohen tortura dhe ndalime jashtëligjore. Sen shpesh ka kritikuar sektarizmin e Modit dhe ka thënë se qeveria e tij e ka “çuar kërcimin kuantik në drejtimin e gabuar" mbi varfërinë dhe kujdesin shëndetësor. Në 2015-ën, Sen u tërhoq nga emërimi i tij për një mandat të dytë si kancelar i Universitetit Nalanda, në Bihar, pasi qeveria bëri të qartë pakënaqësinë e saj me mandatin e tij.
Kur vizitova Sen, ne folëm disa orë në kuzhinën e tij para se të shkonim për të drekuar. Ai është tetëdhjetë e pesë vjeç dhe ecën me një bastun. Por ai ka një kujtesë mahnitëse për njerëzit dhe idetë. Biseda jonë, e redaktuar për gjatësi dhe qartësi, është më poshtë. Në të, ne diskutojmë për djalërinë e tij në Indinë para pavarësisë, frikën dhe shpresat e tij për demokracinë indiane dhe pse politika bashkëkohore nuk e ka çuar atë drejt fatalizmit.
Pra, ju e keni ndjekur atë që po ndodh në Indi që para ndarjes? Çfarë kujtoni nga kjo?
Kujtime shumë të forta për mendimin e mënyrave dhe mjeteve për të hequr qafe sundimin britanik. Kujtime të forta për xhaxhallarët dhe kushërinjtë e mi, si nga babai, ashtu dhe nga nëna që ishin në burg ose siç e quanin britanikët "arrestim preventiv". Jo sepse kishin bërë ndonjë gjë, por sepse mund të bënin diçka të tmerrshme kundër perandorisë nëse nuk mbaheshin në burg. Nuk kishte nevojë për prova se ata kishin bërë gjëra të tmerrshme. Më kujtohet biseda me gjyshin tim kur e pyeta, "A mendoni se burgimi preventiv do të zhduket ndonjëherë nga India?" Dhe ai tha: -“Jo deri në pavarësi. Ne duhet ta fitojmë pavarësinë për ta arritur këtë.” Fatkeqësisht, ne e kemi fituar pavarësinë dhe në fillim Partia e Kongresit e futi burgimin preventiv në një formë mjaft të butë. Dhe tani është shumë i fortë. Ekziston një akt i quajtur Akti i Aktiviteteve të Paligjshme (Parandalimi), i cili u ndryshua këtë vit për t'i dhënë qeverisë të drejtën që ta quajë dikë terrorist, pa pasur nevojë të sigurojë ndonjë provë dhe pa pasur rishikim gjyqësor. Dhe kjo përsëritet. Unë kurrë nuk e mendoja se do të ndodhte tani që jemi vend i pavarur.
A keni kujtime nga lufta, apo ndarja?
Oh, nga ndarja, por edhe lufta. Dhe trazirat indiano-myslimane. Unë vij nga Daka, e cila tani është kryeqyteti i Bangladeshit. Por u shkollova dhe qëndrova me gjyshin në Bengalin Perëndimor, në Santiniketan, një shkollë progresive që e kishte filluar Tagore. Unë e doja atë. Në Bengal, dhuna indiano-myslimane nuk ishte shumë e zakonshme. Edhe në zgjedhjet e vitit 1937, fituan partitë laike. Por më pas, nga fillimi i 1940-ës, ndikimi i forcave prondarjes u bë i fortë. Unë mendoj se hera e parë që Lidhja Myslimane i fitoi me të vërtetë zgjedhjet ishte vetëm 1946-ta, një vit para pavarësisë.
Ku ishte familja juaj në 1947-ën, kur ndodhi copëzimi?
Babai im ishte profesor në Universitetin e Dakës, ai po jepte mësim atje së bashku me shumë akademikë mjaft të mirë. Por, në vitin 1946, mendoj se pesë ose gjashtë vetë u larguan sepse Universiteti i Dakës kishte aq shumë trazira dhe telashe sa vështirë se kishte studentë për mësim. Së bashku me babanë tim, ishte edhe S. N. Bose, fizikani i njohur për Statistikat e Bose-Ajnshtajnit. Babai im, i cili ishte kimist, u zhvendos në Delhi pasi kërkoi punë të tjera dhe ishte komisionari i zhvillimit të tokës në Delhi. Por më pas ai u bë kryetari i Komisionit të Shërbimit Publik të Bengalit Perëndimor.
Kur e vendosët që donit të largoheshit nga India?
Isha shumë i etur për të studiuar në një ose dy vende të veçanta që më tërhoqën, që përfshinte Kembrixhin. Kembrixhi ishte shumë i mirë në ekonomik atëherë, në veçanti Trinity College. Unë aplikova atje, ata më refuzuan. Pastaj dikush u tërhoq dhe ata më kërkuan në momentin e fundit që të vija. Unë gjithmonë kam pasur interes në ekonomi dhe politikë. Kam qenë i interesuar edhe për matematikën. Por ekonomiku i Kembrixhit nuk kishte shumë matematikë në atë kohë. Nga ana tjetër, Trinity ishte kolegji i madh i matematikës, duke filluar me Isaac Newton, etj.
A mendoni se interesat tuaja në matematikë dhe shkencë ju ndihmuan kur u zhvendosët në fusha të tjera?
Mendoj se po. Dhe Trinity kishte një nivel të caktuar qëndrimi në betejat gjigante që po zhvilloheshin në Kembrixh në atë kohë, të cilat ishin mes ekonomisë së Kembrixhit dhe asaj që ata e quanin ekonomi neoklasike, e cila ishte ekonomi e modës së vjetër. Më tërhoqi jo vetëm fakti që Newton, Bacon dhe shumë të tjerë shkuan atje, por edhe fakti që Maurice Dobb, i cili ishte ndoshta ekonomisti kryesor marksist, ishte në Trinity. Piero Sraffa, i cili ishte mik shumë i ngushtë i Antonio Gramsci dhe përfaqësonte një lloj tjetër të të menduarit marksian, ishte atje. Dennis Robertson, i cili ishte ekonomisti i vjetër atje, ishte shumë konservator. Dhe të gjithë dukej se shkonin mjaft mirë me njëri-tjetrin. Kjo më tërhoqi.
Cilit krah politik i përkisnit në atë kohë?
Majtas. E majta në qendër, sigurisht. Isha në këtë pozicion të çuditshëm. Unë u ndikova nga mendimi marksian pa u bërë kurrë marksist. Por më pëlqyen disa gjëra. Më pëlqyen dorëshkrimet e tij të vitit 1844. Më pëlqente "Ideologjia Gjermane", "Kritika e Programit Gotha", e 1875-ës. Dhe për sa i përket simpatisë për të varfrit, mendova se komunistët kishin diçka me të vërtetë të rëndësishme për të ofruar. Nga ana tjetër, unë gjithmonë isha i tronditur nga mungesa e teorisë politike. Nuk pranohet shpesh që Marksi kishte shumë pak interes në organizimin politik. E gjithë kjo ide e diktaturës së proletariatit nuk ka asnjë kuptim. Dhe, siç argumentoi John Kenneth Galbraith, ju keni nevojë për kundërshtim, atë që ai e quajti «fuqi kundërvepruese». Nuk ka asnjë fuqi kundërvepruese në të menduarit e tyre.
Kur isha student në Kalkuta aty filloi të më pëlqente fakti që shumë nga studentët interesoheshin për të varfërit, të nëpërkëmburit dhe të paprekshmit. Nga ana tjetër, unë u trondita nga fakti që ata nuk dukej se e konsideronin të rëndësishme kundërshtimin. Mendoja se demokracia, shpesh e quajtur demokraci borgjeze, ishte një diagnostikim i gabuar i problemit të organizimit shoqëror. Kështu që unë mbeta, por në të njëjtën kohë isha shumë skeptik për gjithçka. Kam lexuar shumë [Nikolai] Bukharin dhe pastaj papritmas më thanë se Bukharin po përpiqej të shkatërronte Bashkimin Sovjetik. [Bukharin, ish-aleat i ngushtë i Stalinit, u torturua, rrëfeu për spiunazh dhe tradhti dhe u ekzekutua së bashku me bolshevikët e tjerë të shquar në 1938.] Kur Hrushov mbajti fjalimin e tij në Kongresin e Njëzetë, [në të cilin ai fliste në mënyrë kritike për Stalinin], nuk më erdhi fare befasi. Kështu që kuptova se nuk do t'i përkisja një tradite të plotë politike. Vendosa që duhej të kombinoja disa kuptime të gjeneruara nga analiza marksiane me linja të tjera arsyetimi politik dhe intelektual. Unë u ndikova shumë nga ekonomia dhe filozofia e Adam Smith. Dhe John Stuart Mill. Të gjitha këto duhej t’i kombinoja me interesat e mia. Sanskritishtja me matematikën, ishin lëndët e mia të preferuara. Dhe unë i njihja klasikët sanskritë, duke përfshirë Lokayata, e cila është e shkollës materialiste. U ndikova nga shumë gjëra. Në shumë mënyra, studimet e vjetra sanskrite që kisha, bashkë me dëshirën e një fjale më të mirë, mendim evropian të majtë ose progresiv, kombinoheshin mirë me mua, informon dritare.net
Kthesa që India ka marrë në pesë vjetët e kaluara, ju bën të mendoni ndryshe për themelimin e vendit dhe kushtetutën e tij, apo ky është një mendim i tepërt?
Unë mendoj se është shumë prapambetje. Kushtetuta indiane ishte mjaft mirë e bazuar në analizën e Asamblesë Kushtetuese, e cila kishte disa nga diskutimet më të mira se çfarë duhet të ishte kushtetuta. Ajo që anashkaloi, si një demokraci laike e angazhuar, është se nëse ekziston një grup politik ose parti ose lëvizje që erdhi për të marrë një mbështetje të madhe, e cila ndodhi në Indi me lëvizjen Hindutva, ata mund ta manipulojnë situatën bukur. Mendoj se Gjykata e Lartë Indiane është shumë e ngadaltë dhe e përçarë. Dhe pavarësisht nga të mirat që ka bërë, nuk ka qenë në gjendje të jetë aq ruajtëse e pluralizmit. Sot, gjithçka është e dominuar nga një mendim i fortë, hundutva. Presidenti, kryeministri, udhëheqja janë të gjithë budistë. Por nëse e krahasoni atë me 2007-ën, ne kishim një president mysliman, një kryeministër sik, një udhëheqës të krishterë të partisë në pushtet. Shumica e parlamentarëve ishin budistë, por ata nuk përpiqeshin të impononin mënyrën e tyre të të menduarit te të gjithë. Kjo është ajo që ka ndodhur. Dhe tani papritmas jemi në një pozitë ku ju mund të ndëshkoni një musliman se ha viç. Nëse shikoni dokumentet e vjetra sanskrite, si Vedat, nuk ka asgjë që e ndalon ngrënien e viçit. Pra, ka një rënie jo vetëm nga sekularizmi dhe demokracia në Indinë e pas pavarësisë, por edhe në kuptimin e trashëgimisë edhe të Indisë Hindu.
Ne po anashkalojmë gjithashtu faktin që India ishte mjaft e rëndësishme në botën lindore dhe sanskritishtja ishte pak a shumë lingua-franca e mijëvjeçarit të parë, para Krishtit, për shkak të ndikimit të të menduarit budist. Për njëmijë vjet, India ishte vend budist. Kjo është trashëgimia jonë. Edhe unë jam indian. Unë nuk kam asgjë kundër hinduizmit. Në fakt, kur isha i ri, Penguin i kërkoi gjyshit tim të shkruante një libër mbi hinduizmin. Anglishtja e tij ishte mjaft e kufizuar. Libri i parë që duhej të redaktoja dhe të përktheja ishte një libër mbi hinduizmin. Ai gjithmonë thoshte se çfarë kishte shkuar keq në Indinë e Nehru, fliste për tolerancën indiano-myslimane. Por ajo që ishte më e rëndësishme, ishte puna e përbashkët sesa toleranca midis indianëve dhe myslimanëve që do të festohej si pjesë e pesëqind vjetëve të historisë indiane.
Kam vënë re se rëndësia e identiteteve të shumëfishta është diçka që vjen herë pas here në punën tuaj.
Absolutisht. Bangladeshi ka qenë më i suksesshëm se India tani. Dikur kishte një jetëgjatësi më të ulët se ajo e Indisë. Tani është pesë vjet më jetëgjatë. Shkrim-leximi i grave është më i lartë se në Indi. Dhe për sa i përket hapësirës së të menduarit budist, nuk pasqyrohet një ngushtësi e ngjashme me të menduarit mysliman në Bangladesh. Unë mendoj se identitetet e shumta kanë bërë shumë për Bangladeshin. Po bënin shumë edhe për Indinë, derisa u bë një përpjekje e qëllimshme për ta minuar atë. Kjo ka qenë e pranishme më herët. Në vitet 19-20, kishte një lëvizje të fortë probudizmit. Gandhi u qëllua nga një njeri i RSS-së [Rashtriya Swayamsevak Sangh, lëvizja Fashiste Indiane], që është ndikimi dominues në BJP-së sot. Por ata nuk ishin në zyrë. Ky skaj u bë gradualisht më dominues deri në zgjedhjet e fundit, dhe ata patën një fitore masive, një fitore pjesërisht e bazuar në efektivitetin politik. Modi nuk ka gjerësinë e vizionit për Indinë, India multireligjioze, multietnike. Ai ka qenë, që nga fëmijëria e tij, në lidhje me RSS-në dhe propagandën e asaj. Nga ana tjetër, si një udhëheqës politik, ai është dinamik dhe jashtëzakonisht i suksesshëm. Pra, ishte faktori Modi. Ata gjithashtu morën një shumë masive parash. Unë isha mjaft i befasuar se si komuniteti i biznesit, jo vetëm dy ose tre që shpesh citohen si donatorë të mëdhenj, morën mbështetje nga pjesa më e madhe e komunitetit të tyre. Ata kishin më shumë para në kohën e zgjedhjeve se çdo parti tjetër. Ata i fituan zgjedhjet me një shumicë masive.
India është një vend me më shumë se një miliard njerëz. Dyqind milionë prej tyre janë myslimanë. Dyqind milionë prej janë dalitë, ose ata që dikur quheshin të paprekshme. Njëqind milionë janë ata që më parë quheshin fise të planifikuara dhe ata bënë marrëveshjen më të keqe në Indi, madje edhe më keq se dalitët. Pastaj ekziston një pjesë mjaft e madhe e popullatës indiane që është skeptike. Shumë prej tyre janë dhunuar. Shumë janë futur në burg. Në këto rrethana, të thuash se shumica e mbështet atë do të ishte e vështirë. Është një situatë ku ka shumë kufizime. Gazetat nuk marrin reklama qeveritare dhe ndoshta nuk marrin shumë reklama private, nëse qeveria është kundër tyre. Si rezultat, është shumë e vështirë të kesh TV ose gazeta të pavarura, për shkak të vështirësive të krijuara nga qeveria.
Gjëja e rëndësimshme që ne dimë nga John Stuart Mill është se demokracia është qeveri me diskutime dhe nëse e bëni diskutimin të frikshëm, nuk do të keni demokraci, pavarësisht se si i numëroni votat. Dhe kjo është e vërtetë. Njerëzit tani kanë frikë. Unë kurrë nuk e kam parë këtë më parë. Kur flas në telefon me dikë dhe ai do ta kritikojë qeverinë, thotë: "Më mirë të flas për këtë kur të takohemi sepse jam i sigurt se ata po e dëgjojnë këtë bisedë." Kjo nuk është një mënyrë për të drejtuar një demokraci. Nuk është as një mënyrë për të kuptuar se çfarë do shumica.
Mënyra sesi sot e shohim Indinë si një vend demokratik, është ndryshe nga sa ishte më parë. Apo nuk mendoni kështu?
Nuk është zhdukur e gjitha. India është gjithashtu një vend federal. Ka shumë shtete në të cilat BJP-ja nuk është e vetmja forcë dominuese.
Përfshirë Bengalin Perëndimor.
Dhe veçanërisht Tamil Nadu dhe Kerala. Ka edhe zona të tjera ku monolitizmi i BJP-së është në diskutim. Në mënyrë të ngjashme, ekziston edhe Gjykata e Lartë. Unë besoj shumë te gjykata. Por ka qenë gjithashtu shumë e ngadaltë, dhe disa nga gjyqtarët i binden lehtësisht asaj që do qeveria. Nga ana tjetër, a ka rënë demokracia në krahasim me 10-20 vjet më parë? Po ka rënë. Ne u kërcënuam keq në vitet ‘97, kur qeveria e kryeministrit Indira Gandhi kishte një urgjencë, por ajo hyri në një votim të përgjithshëm, opozita nuk ishte aq e frikësuar dhe e kufizuar sa ne mendonim se ishte dhe ajo humbi. Ajo hoqi dorë nga kjo. Unë mendoj se ka elemente të rezistencës që mund të bëhen më të forta. Ekziston një kategori e quajtur Naxals, të cilët supozohet se janë ekstremistë maoistë. Ka njerëz që janë akuzuar për këtë dhe janë futur në burg. Pra, është një panoramë e përzier. Por nuk është lloji i demokracisë perfekte që ne mund ta kishim lehtë dhe që e kishim më herët.
Pas zgjedhjeve ju shkruat “Shumë mund të preferojnë të dalin në përfundimin se BJP-ja fitoi atë që quhet “argumenti ideologjik” kundër Partisë së Kongresit. Por nuk ka pasur ndonjë fitore të veçantë për filozofinë e nacionalizmit indian, asnjë humbje të dukshme të idesë së gjithëpërfshirjes dhe unitetit të mbështetur nga Gandhi, Nehru dhe Tagore." A mund të shpjegoni se çfarë keni dashur të thoni me këtë dhe nëse ende mendoni kështu?
Akoma këtë mendim e ndjesi kam. Është shumë e lehtë t'i eksitosh njerëzit për shkaqe të veçanta, si Kashmiri, që mendoj se është një shkak i keq. Sepse nuk ka asnjë arsye që Kashmiri nuk duhet të vazhdonte të kishte shpërndarjen që pati si pjesë e regjimit indian. Por është e lehtë të rritet mbështetja popullore. Kjo ndodhi në zgjedhjet e përgjithshme, ashtu siç ndodhi në favor të zonjës Thatcher në kohën e Luftës në Falklandës. Nëse e mbani mend, zonja Thatcher po humbte zgjedhjet dhe më pas nisi Lufta e Falklandës.
Unë kam lindur atë vit, kështu që nuk më kujtohet. Por po, është “faktori Falklandës".
Lufta e Falklandës i ktheu britanikët në nacionalistë. Nuk zgjati shumë, por sa për t’i dhënë zonjës Thatcher një fitore masive. Nëse shikoni zgjedhjet në fillim të këtij viti, një pjesë u luajt nga propaganda e fortë, një pjesë nga faktori i frikës, një pjesë nga eksitimi i luftës që po ndodhte midis Pakistanit dhe Indisë, kur qeveria pretendonte për sabotimin e një autokolone të Ushtrisë Indiane. Më keq se lufta ishte histeria e luftës. Duke qenë se kjo është prova e Hindutva-s për të qenë popullore, nuk ishte aq popullore sa tregonte vota. Shumë herë ka pasur përpjekje për të parë nëse duhet të shtypen pakicat, në zonat rurale në Indi, por ju nuk e shihni atë dëshirë masive për të shtypur pakicat. Ekziston një tolerancë ndaj pakicave dhe kjo është një traditë e fortë që vazhdon edhe sot e kësaj dite.
India zgjodhi si kryeministër dikë që kryesoi dhunën masive ndaj pakicave.
Kjo është e vërtetë, po një nga sukseset e tij të mëdha ka qenë që gjykata zgjidhi çështjen kundër tij dhe ministrit të Brendshëm, Amit Shah, për vrasjet në Gujarat të vitit 2002. Shumë indianë nuk e besojnë atë. Unë mendoj se nëse dëshironi të thoni se kishte një fitore të idesë Hindutva, atëherë të gjithë duhet të kenë një shans të madh për të zbuluar të vërtetën. Më shumë diskutim publik, më shumë liri gazete, më shumë liri televizive. Dhe asnjë kërcënim me burg. Mendoj se nuk do të thosha që ka pasur fitore. Do të kishte pasur fitore nëse do të kishte një shtyp pa frikë, censurë nga qeveria dhe tirani të kontrollit të reklamave. Nëse e gjithë kjo nuk do të kishte ndodhur dhe ai do të kishte fituar zgjedhjet, unë do të thosha po.
Ju keni shkruar shumë për urinë dhe rëndësinë e demokracisë në parandalimin e urisë, nevojën për përgjegjësi demokratike, etj. Kur shihni demokraci ku institucionet dobësohen, ose reagojnë më pak, ose kapen nga forca jodemokratike, a ju bën kjo të mendoni ndryshe për punën që keni bërë për gjëra të tilla si uria?
Jo, unë ende mendoj se uria zhvillohet vetëm në mungesë të demokracisë. Kur demokracia nuk ka aq shumë sukses në parandalimin e urisë, pabarazisë gjinore, etj. Mund të përdoret për ta bërë këtë, por kjo varet nga organizimi politik. Demokracia nuk është ilaç automatik. Nuk është si kinina që vret malarien. Demokracia është një mënyrë për të mundësuar. Rrethanat mundësuese janë shumë të lehta me urinë. Edhe pse India Britanike kishte të drejtën e urisë deri në fund të sundimit perandorak, ajo u ndal menjëherë kur liria e shtypit u bë e disponueshme dhe pati zgjedhje shumëpartiake. Ishte jashtëzakonisht e lehtë të politizohej urrejtja ndaj urisë. Por nazeli i kequshqyerjes, privimi i rregullt i grave krahasuar me burrat dhe vazhdimi i keqshkollimit të fëmijëve, këto janë shumë më të vështira për t'u politizuar. Nuk e di nëse e përdora shumë fjalën "demokraci". Por për disa gjëra është një ilaç shumë i lehtë. Për të tjerët, është punë më e vështirë.
Ka ndonjë temë, apo fushë ku do të donit të kishit punuar më shumë?
Ekzistojnë disa probleme filozofike. Unë kam qenë shumë i lidhur me gjërat sa nuk jam kthyer në epistemologji, prandaj duhet të bëj më shumë për këtë. Unë nuk mund të tërhiqem nga politika, veçanërisht me atë që po ndodh në Indi. Unë jam indian shumë krenar. Nuk jam vetëm indian krenar. Jam edhe një qenie njerëzore aziatike dhe krenare. Një nga avantazhet e mëdha të shkollës ku shkova, shkolla progresive e Tagore-s, ishte se u pecializova edhe kur isha fëmijë 8 ose 9 vjeç, kështu që e studiova shumë historinë./Përshtati: Kadrije Çako/ dritare.net
Kjo intervistë e 2019-ës është ribotuar në tetor të këtij viti në gazetën The New Yorker
