Kështjella e Rozafës, aty ku u mbyll epoka ilire dhe lindi një legjendë
E Shtunë 24 Maj 2025, 20:08
Dritare.net
E ngulur lart në një kodër strategjike, aty ku bashkohen lumenjtë Drin, Kir dhe Buna, Kalaja e Rozafës është një nga monumentet më madhështore të trashëgimisë kulturore shqiptare. E vendosur në hyrje të qytetit të Shkodrës, kjo kala ka ruajtur pozicionin e saj si pikë kyçe ushtarake dhe simbol identitar për më shumë se 2.400 vjet.
E ndërtuar mbi rrënojat e qytetërimeve ilire dhe më pas të zhvilluar nga romakët, bizantinët, venedikasit dhe osmanët, Rozafa është një dëshmi e gjallë e historisë së ndërlikuar të rajonit. Ajo është përmendur për herë të parë gjatë kohës së Mbretit Gent, udhëheqësit të fundit të ilirëve, i cili gjeti strehë dhe u rrethua pikërisht në këtë kala nga ushtria romake në vitin 168 para Krishtit. Kjo ngjarje historike shënoi fundin e pavarësisë ilire dhe fillimin e dominimit romak në trevat shqiptare.
Por kalaja nuk është vetëm histori — ajo është e mbështjellë me një nga legjendat më prekëse të folklorit shqiptar: atë të Rozafës, gruas së re që u muros për të bërë të mundur ngritjen e mureve të kalasë. Sipas legjendës, vetëm me flijimin e saj, muret mund të qëndronin në këmbë. Rozafa pranoi fatin, por kërkoi që të lihej një hapësirë në mur që të mund të shihte, të ushqente dhe të përkëdhelte fëmijën e saj. Edhe sot, vizitorët besojnë se “qumështi” i saj rrjedh ende nga muret e kalasë.
Brenda mureve të saj, kalaja ruan gjurmë të arkitekturës së epokave të ndryshme – nga rrënojat antike, te kishat mesjetare dhe më vonë strukturat osmane. Pamja panoramike që ofron kalaja është po aq magjike sa historia e saj – me liqenin e Shkodrës, malin e Taraboshit dhe qytetin që shtrihet poshtë saj.
Sot, Kalaja e Rozafës nuk është thjesht një sit arkeologjik – ajo është një pikë takimi midis të kaluarës dhe së tashmes, një vend ku historia, legjenda dhe identiteti kombëtar ndërthuren në një përvojë unike për çdo vizitor.
"Pamja e parë sapo mbërrin në Shkodër është kalaja e saj mbresëlënëse, e vendosur lart në një kodër dominuese. Është e drejtë që udhëtimin tim ta filloj pikërisht këtu. Kalaja e Rozafës është një vend i mrekullueshëm për të nisur udhëtimin tim. Nga këtu, mund të shoh gjithçka.
Duke parë nga jugu, janë dy lumenj të mëdhenj, Drini dhe Kiri dhe ata bashkohen pikërisht këtu, poshtë kalasë. Nga veriu, lumi Buna rrjedh nga Liqeni i Shkodrës, që shtrihet gjerë përpara meje dhe pastaj zhduket në largësi.
Ky është vendi i përsosur për një fortesë; strategjik, i ngritur lart dhe dominues.
I ka shërbyer këtij qëllimi që nga lashtësia, duke i bërë ballë rrethimeve të shumta, më i famshmi për rezistencën ndaj pushtimeve osmane gjatë epokës mesjetare.
Mehmeti i II-të nisi një rrethim të madh në këtë kështjellë në vitin 1478, 10 vjet pas vdekjes së Skënderbeut. Ishte një rrethim i përgjakshëm dhe asnjëra palë nuk po dorëzohej. Kjo kështjellë mbahej nga venedikasit dhe ata refuzuan të dorëzoheshin. Mehmeti i II-të gjithashtu po pësonte humbje të mëdha. Ata vendosën të arrinin një armëpushim.
Venedikasit do të tërhiqeshin. Banorët e kështjellës do të shpëtoheshin dhe osmanët do të merrnin kontrollin. Pas pushtimit të tyre, osmanët filluan restaurimin e fortesës së dëmtuar dhe u bënë rojet e fundit të kështjellës 1.800-vjeçare. Ata ishin vetëm një, në një varg të gjatë pushtuesish. Gjatë shekujve, kjo fortesë është mbajtur nga grekët, romakët, bizantinët, bullgarët, serbët, venedikasit dhe malazezët, secili duke lënë gjurmën e tij në këtë kështjellë.
Në këtë kodër ishte qëndresa e fundit e Gentit, një mbreti ilir, mbreti i fundit ilir. Këtu ishte një fortesë. Ilirët e donin pak piraterinë. Ndërsa romakët urrenin që anijet e tyre të sulmoheshin. Kështu që vendosën t'i jepnin fund. Dhe pas shumë betejave, Genti u ndoq deri në fortesën e tij këtu. Ai u kap dhe ky ishte fillimi i dominimit romak në këtë zonë, në vitin 168 para Krishtit. Genti besohet se është i vetmi mbret ilir që preu monedhat e veta.
Kur të marrësh një monedhë 50 lekëshe, ktheje në anën tjetër do të shohësh Gentin. Mendoj se ky është një homazh i përshtatshëm për të. Mbreti i parë ilir, i vetmi mbret ilir që preu monedhën e vet. Kjo është për ty, Genti!
Ka një legjendë të lidhur me këtë kështjellë, një legjendë e famshme dhe arsyeja pse quhet Kështjella Rozafa. Në të kaluarën e largët, tre vëllezër po ndërtonin muret e kështjellës. Por çdo ditë, kur ktheheshin, muret ishin shembur dhe ata i ndërtonin përsëri. Të nesërmen, ata ktheheshin dhe i gjenin të shembura. Ata nuk dinin çfarë të bënin. Por një plak u tha atyre se mënyra për ta zgjidhur problemin ishte të murosnin njërën nga gratë e tyre të gjallë. Ai tha: "Të nesërmen, gruaja e parë që do të vijë të sjellë ushqimin tuaj është ajo që do ta murosni." Por ata duhej t’i betoheshin njëri-tjetrit se nuk do t'i tregonin grave të tyre. Fatkeqësisht, dy vëllezërit më të mëdhenj ua thanë grave. Dhe të nesërmen, gruaja e vëllait të vogël u shfaq me ushqimin e tyre. Emri i saj ishte Rozafa. Asaj iu tregua fati i saj. Ajo e pranoi vendimin pa rezistencë, pa lot. Por tha: "Do ta bëj me një kusht, që të lihet një vrimë në mur që syri im ta shohë fëmijën. Një vrimë të lihet që gjiri im ta ushqejë. Një vrimë për këmbën time për të tundur djepin e tij dhe një tjetër për dorën, për ta përkëdhelur kur qan.
Pra, diku në këtë zonë të ndërtesës, kur hyni në kështjellë, besohet se është murosur Rozafa. Njerëzit thonë se ende sot qumështi i saj rrjedh nga muret e kështjellës. Herën e parë që e dëgjova këtë histori, mendova; Ne gjithmonë e besojmë një pjesë të një legjende dhe gjithmonë ka një lloj të vërtete. Por kur vini këtu dhe shihni këtë, duket si qumështi që rrjedh poshtë mureve. Rozafa e murosur përgjithmonë brenda kështjellës së saj.
Duke parë në lindje nga muret e kështjellës, vërej ndërtime të mëdha brenda dhe përreth një ndërtese me rëndësi për Shkodrën"./L.F-dritare.net
