
Ja intervista e vetme e Kryepeshkopit, Anastas Janullatos për televizionet shqiptare!
Dritare.net
Sot, ka ndërruar jetë Kryepeshkopi Janullatos, një figurë kyçe e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë.
Kryepeshkopi Anastas Janullatos, i cili drejtoi Kishën Ortodokse në Shqipëri për 32 vjet, ka dhënë vetëm një intervistë televizive. Kjo intervistë u realizua në vitin 2002 nga gazetarja Rudina Xhunga.
Rudina Xhunga: Mirëmbrëma. Mirë se ju gjej!
Anastas Janullatos: Mirëmbrëma! Faleminderit për vizitën dhe përgëzime për emisionin tuaj.
Rudina Xhunga: Faleminderit. Pyetja e parë në këtë intervistë, është çfarë gjuhe do të flisni ju sonte?
Anastas Janullatos: (Flet në greqisht) Do doja të flisja shqip, por duke respektuar dëgjuesit dhe meqë bëj gabime se jam shqiptar i vogël tani më lejoni të flas në gjuhën time amtare, greqisht me përkthim. Dua të jem sa më spontan në një emision të bukur si ky që aq bukur ju e drejtoni.
Rudina Xhunga: Kryepeshkopi Anastas, doktor i teologjisë dhe profesor universiteti. I lindur në Pireus me 4 nëntor 1929. Çfarë mund të më thoni tjetër për veten?
Anastas Janullatos: I kalova vitet e fëmijërisë në një epokë të vështirë pas Luftës së Dytë Botërore. Greqia si dhe vendet e tjera evropiane ishte e pushtuar atëherë. Ajo që më preokuponte ishte bota e re që dëshironin aq shumë, çfarë karakteristikash duhet të kishte. Dhe përgjigja ishte të ketë liri dhe dashuri. Dhe kështu vendosa t’i hyja mendimit teologjik se besoja se në kishë këto dy elemente dominojnë. Lira dhe dashuria. Kështu vazhdoja universitetin dhe shumë më vonë u bëra klerik në moshën 30-vjeçare. Po t’i bënin një grafikë këtij aktiviteti ky kishte 3 drejtime; së pari fusha shkencore, zgjedhja ime si episkopi i Kishës së Greqisë dhe fusha e tretë marrëdhëniet ndër kristiane. Që në vitin 1960 jam në komunikim të vazhdueshëm me njerëz të ndryshëm në Evropë, Afrikë dhe Amerikë për të parë se si të krishterët fillimisht dhe më vonë të gjithë njerëzit, pavarësisht nga feja, të ecim të gjithë së bashku drejt një lirie dashurie dhe solidariteti.
Rudina Xhunga: Cilat janë gjuhët që ju flisni, gjuhë me të cilat komunikoni, shkruani dhe lexoni?
Anastas Janullatos: Gjuha ime amtare është greqishtja. Pastaj 3 gjuhët kryesore anglisht, frëngjisht dhe gjermanisht janë gjuhët që përdor për të studiuar dhe lexuar. Për arsye shkencore jam marrë dhe me italishten, rusishten dhe spanjishten dhe me 2-3 gjuhë afrikane. Tani jam nxënës në gjuhën shqipe sepse kur erdha nuk e dija sa do të qëndroja, nuk pata rastin ta mësoj sistematikisht. E mësoj gjuhën si një fëmijë që dëgjoj. Punoja gjithë këto vite dhe nuk kisha mundësi të shkoja në shkollë. E përsëris jam një shqiptar i vogël 11 vjeç. Dhe e kuptoj gjuhën. Përpiqem që ato pak që flas të jenë të sakta.
Rudina Xhunga: A mund të veçoni diçka më shumë për veprimtarinë tuaj?
Anastas Janullatos: Fusha ime dhe specialiteti im në Fakultetin Teologjik janë fetë jokristiane. Studimet e mia të para ishin në Gjermani me një bursë nga Fondacioni Alexander von Humboldt dhe u specializova në këtë fushë të krishtologjisë, edhe më gjerë të etnologjisë. Nga që besoj që fetë nuk janë sende të shkëputur, por janë organizma, pata mundësinë që të udhëtoja në shumë vende në të gjitha kontinentet. Në Afrikë pata mundësinë të bëja një studim më të gjerë për ndjenjat fetare afrikane. Më pas vazhdova studimet për besimet indiane në Indi, Japoni dhe Kinë. Kur fillova të jap mësim në universitet e pashë që më e rëndësishmja nuk ishin ato që kisha studiuar në temën e doktoraturës sime, por një besim fetar i madh, i cili për vite ndikoi në të gjithë botën dhe më tepër në të gjithë Ballkanin, konkretisht islami. Iu përkushtova më sistematikisht dhe në vitin 1976 doli libri im i parë me titull “Islami” në gjuhën greke. Është e çuditshme sepse ndërsa rronim bashkërisht ndër shekuj, kjo temë konsiderohej tabu. U përpoqa me sa më shumë objektivitet dhe burime të paraqes këtë kërkim shkencor aq të rëndësishëm, që kemi për njerëzimin. Do t’ju duket e çuditshme, por i detyrova studentët e teologjisë ortodoksë të Universitetit të Athinës jo thjesht ta lexonin, por ta jepnin provim këtë libër. Në vitin 1976 thoshin në universitet kemi vetëm një episkop. Dhe ai në vend që të japë mësim spiritualitetin ortodoks, na flet për fetë e tjera sidomos për Islamin. Tani e kuptojnë të gjithë se ka qenë tepër e rëndësishme, sepse kur e njohim tjetrin me respekt, për atë që beson, si mund ta kuptojmë dhe të jetojmë së bashku. Në arenën ndërkombëtare u mora kryesisht me Këshillin Botëror të Kishave, shpesh si anëtar i shumë komisioneve dhe gjatë 30 viteve të fundit bëj pjesë në grupin ose komisionin e dialogut me njerëz të feve të tjera. Por gjatë kohës që isha profesor universiteti e ndava kohën time duke punuar në ndihmë të shoqërive të varfra të Kenias, Ugandës dhe Tanzanisë. Kështu nuk mbeta vetëm në studime teorike apo në shkrime, por pata një komunikim personal me njerëz që kishin nevojë për dhembshuri, dashuri dhe mbështetje.
Rudina Xhunga: Keni botuar në Tiranë librin “Globalizmi dhe Ortodoksia”. Çfarë lidhjeje gjeni ju mes këtij fenomeni të shënjuar dhe sulmuar në botë, siç është globalizmi dhe shpirtit e besimit?
Anasatas Janullatos: E di se tani kjo fjalë globalizëm ka krijuar pasues dhe kundërshtarë. Disa janë pro të tjerë kundër. Ajo që u përpoqa të tregoja edhe në këtë studim ishte që globalizimi ishte një dukuri, një proces në zhvillim. Ashtu siç nuk mund të ketë pro ose kundër motit, kur ka shtrëngatë ose stuhi, nuk mund të parandalojmë, por përgatitemi për ta përballuar. Kështu edhe kur flasim për globalizimin duhet të dimë të mirat dhe të këqijat që sjell. Pa diskutim është fakt i njohur se ne njerëzit jemi në një komunikim të vazhdueshëm, ekziston ky pasurimi i qytetërimeve të ndryshme. Natyrisht ka shumë rreziqe. U përpoqa të tregoja se cilat janë anët pozitive dhe cilat janë ato negative që të ecim duke kufizuar anët negative dhe duke përforcuar ato pozitive. Problemi është si t’i shmangemi një globalizimi që do t’i sheshojë njerëzit dhe popujt, do t’i sheshojë kulturat dhe të imponojë një formë kulture. Si t’i shmangemi një globalizimi të padrejtësisë, varfërisë, terrorizmit dhe si do të ecim drejt një globalizimi që do t’i sjellë njerëzit më afër njëri-tjetrit, në luftë kundër varfërisë botërore sepse sot më shumë se gjysma e popullsisë së botës vuan nga skamja. Të ecim drejt një shoqërie mbarë botërore të solidaritetit edhe të dashurisë. Ajo që ka kuptim është një punë pozitive që në situatën e re që po vjen ose që tashmë ka ardhur, të qëndrojmë drejt dhe të ndihmojmë si duhet.
Rudina Xhunga: Ju vini në Shqipëri në vitin 1991 si i dërguari i Patrikanës. Si e gjetët Shqipërinë? Si e gjetët besimin, lidhjet e shqiptarëve me fenë. Çfarë mund të kujtoni sot, 11 vjet më pas?
Anastas Janullatos: Dua t’ju them se me Shqipërinë nuk kisha lidhje. Nga 1967-ta deri 1989-ën tek të gjithë ishte krijuar bindja se çështja e fesë në Shqipëri kishte marrë fund. Në vitin 1989-të kryesoja një kongres ndërkombëtar ndërkristian në Amerikë. Si kryetar duhet të prezantoja problemet që përballonte besimi fetar nëpër botë. Kështu u ndërgjegjësova se popullit që i ishin bërë më shumë padrejtësi në botë ishin shqiptarët. Ishte i vetmi vend në botë që me kushtetutë u ndalohej njerëzve të shprehnin besimin fetar. Ky ishte kontakti i parë. Duhet të tregohej me shumë interes ndaj atyre njerëzve që nuk kanë mundësi të flasin. Në vitin 1991, pas rënies së Komunizmit filloi të hapej horizonti. Ndodhesha në Afrikë, ku kisha shkuar për të ndihmuar ortodoksët, kur më telefonuan nga Patrikana Ikumenike dhe më thanë: “Përgëzime. Jeni zgjedhur unanimisht për të shkuar si ekzark patriarkan në Shqipëri.” Si një lloj ambasadori i Kishës Ortodokse në Shqipëri. Më thanë se janë krijuar mundësitë në Shqipëri dhe duhet të shohim se çfarë ka mbetur nga Kisha Ortodokse atje. Më lanë një orë për t’u menduar pastaj u thashë se duhet të nisem. Erdha këtu si ambasador i thjeshtë për të parë gjendjen. Kisha vendin tim në Universitetin e Athinës si pedagog i rregullt. Kisha vendin tim në kishë, isha mitropolit, kisha vendin si kandidat i Universitetit të Athinës. Kur erdhi momenti për t’u larguar të gjithë më shihnin ne sy dhe më thoshin:
“Tani që i patë dhimbjet dhe vështirësitë tona, ku do të ikni dhe do na braktisni?” Këtu nuk kisha ndonjë person të aftë për të marrë përsipër ringritjen e kësaj kishe. Kur më pyeten nëse do pranoja të qëndroja këtu u përgjigja: Nëse vërtet e dëshiron populli ortodoks i Shqipërisë, nëse vërtet e dëshiron Patrirkana Ikumenike dhe qeveria shqiptare që nëse do të përputheshin këto tri kushte, do të shprehnin vullnetin e Perëndisë. Nuk ishte i lehtë ky mision.
Rudina Xhunga: Nuk kanë munguar kritikat, se ju jeni një grek në krye të ortodoksëve shqiptare. Ju vetë si e keni ndarë të qenit grek, nga të qenit kryepeshkop i shqiptarëve?
Anasatas Janullatos: Në një periudhë normale që kisha ekzistonte kjo pyetje do të kishte kuptim. Në një kohë që kisha ishte krejt e shpërbërë pyetja shtrohej se si do rimekembej përsëri. Nuk ishte fjala për të shkuar dhe për të banuar në një shtëpi. Duhet ta ndërtonte këtë shtëpi nga gërmadhat. Çështja ishte kush do e ndërtonte këtë shtëpi. Ishte pyetur edhe Patrikana pse zgjodhët njeriun konkret dhe përgjigjja ishte: “Jo se është nga Greqia, por edhe nga Japonia të ishte, ne do të zgjedhim atë që di si bëhet kjo përpjekje.” Sepse në vitet e mëparshme pata ndihmuar kisha që kishin shumë nevojë. Kur erdha këtu bëra përpjekje për të gjetur një njeri që të bëhej episkop dhe ta merrte ai këtë përgjegjësi. Nuk kishte mbetur askush që t’i plotësonte këto kushte. Nuk dua të përmend emra shkencëtarësh të dalluar ortodoksë, mjekë qe iu luta të merrnin përgjegjësi për këtë gjë. Por ata u përgjigjen: “Ne nuk marrim vesh nga kjo punë.” Duhej një njeri që do ndërtonte nga e para çdo gjë. Nuk është fjala për një pilot që do pilotonte një avion, por duhej të rregullonte avionin e shkatërruar. Nuk duhej një shofer i mirë që do ngiste një Mercedes, por duhet të ndërtonte një makinë. Prandaj më zgjodhën mua. Për mua ishte vështirësia më e madhe. Kisha Ortodokse mund të jetë në Shqipëri, Greqi, Rusi, Rumani. Nuk janë kisha të ndryshme, por është një kishë. Ne besojmë në një kishë të shenjtë, të përgjithshme dhe apostolike. Natyrisht ka rendësi ku lind njeriu, por më shumë rëndësi ka se çfarë beson dhe përjeton. Në kohët e brumosjeve ballkanike, iu dha një theks të veçantë kombësisë së grupeve të ndryshme. Por përfundimisht kisha është një e shenjtë, e përgjithshme dhe apostolike. Kur Kisha e Shqipërisë ishte e negrotizuar, duhej dikush ta ndihmonte. Opsioni im nuk është të krijoj ndonjë koloni të ndonjë kishe tjetër. Përkundrazi, përpjekja ime ishte të bëhej një kishë e gjallë, lokale, me kuadro qytetarë shqiptarë vendas për të vazhduar më pas këtë mision.
Rudina Xhunga: Do doja të ndalonim edhe te kritikat që vijnë prej përfaqësuesve të Diasporës Shqiptare. Dua t’ju sjell në kujtesë kritikuesit tuaj, të cilët ju sulmojnë në emër të shkeljes së traditës noliane prej jush. Por edhe fjalën e At Artur Liolinit mbajtur në Boston në mars 2001, i cili ju merr jo pak në mbrojtje dhe sulmon kritikuesit tuaj. Cilat janë tani raportet tuaja me Kishën Ortodokse ne SHBA?
Anastas Janullatos: Në vitin 1991 kishte shqetësim nga ana e shqiptaro-amerikanëve se çfarë po ndodhte në Ballkan. Në këtë shqetësim shumë veta menduan se ky veprim mund të kishte ndonjë tjetër lidhje, me një tjetër perspektive. Nuk e njihja atëherë At Artur Liolinin. Kur erdhi këtu dhe shfaqi këtë shqetësim, propozimi im ishte shumë i thjeshtë: Këtu kemi një kishë të shkatërruar, përse nuk vini ju për të marrë këtë përgjegjësi dhe unë tërhiqem në punën time? Përgjigjja ishte heshtje negative. Kur shtrova pyetjen për të na ndihmuar ekonomikisht, përgjigjja ishte përsëri negative. Ekzistonte një hije dyshimi. Në Amerikë kanë një avantazh. Pyesin vazhdimisht, nuk mbeten në një informacion dhe në një pikëpamje. At Arturi që është prift, kishte si kryepeshkop një ruso-amerikan Theodhosi, i cili më njihte që në kohën e rinisë dhe i njihte pikëpamjet e mija se nuk do përdorja besimin tim për asnjë çështje nacionaliste. Sepse besoj se feja e krishterë i bashkonte popujt dhe nuk krijon probleme ndërmjet popujve. Ai e pohonte se kishin besim tek unë. Miqtë e mi, profesorë të shquar, që kur isha student besonin dhe thoshin: “ Do ta shihni se çfarë do të ofrojë Anastasi, nuk do ta ofrojë askush tjetër.” Është mallëngjyese. Vjet në Nju-Jork kur mu dha çmimi “Athnenagoras” ai kërkoi vetë të vinte dhe foli me entuziazëm për kontributin e kryepeshkopit në periudhën e re të historisë së Shqipërisë. Ia vlen të përmendet atë që tha në vitin 2002: Jam plotësisht i sigurt se po të ishte gjallë sot Noli, do të ishte mik i ngushtë me Anastasin sepse kanë të njëjtën frymë të hapur mbarë botërore dhe të njëjtat preokupime. E dimë se tani kryepeshkopi është i njohur nga e gjithë bota ortodokse dhe e krishterë, si njeri ekumenik, që punon më të njëjtën predispozitë dhe frymë, kudo që ndodhet, në Greqi, Afrikë, apo në Shqipëri.
Rudina Xhunga: Ju nuk e keni braktisur Shqipërinë për 11 vjet. I ndieni tani, i prekni, i shijoni frytet e kontributit tuaj?
Aastas Janullatos: Ka dy kapituj të këtij kontributi: Së pari, rimëkëmbja e Kishës Ortodokse dhe së dyti nismat që ndërmorëm për disa programe në aspektin social. Le të fillojmë nga e para. Në vitin 1991 këtu nuk ekzistonte asnjë strukturë ortodokse dhe shumë thoshin se ndoshta ishte fshirë Kisha Autoqefale e Shqipërisë. Ne mundem t’i krijonim përsëri këto struktura kishtare. Kisha të tjera si në Amerikë nuk njihen si kisha autoqefale. Ne mundëm të ringrihemi përsëri, të formojmë sinodin tonë, të krijojmë klerin e ri dhe të njihemi nga atë gjitha kishat e tjera, si kishë autoqefale. Në periudhën e parë, njerëzit që takova ishin priftërinj të moshuar, të sëmurë dhe të varfër. Menjëherë u përpoqëm të krijojmë një brez të ri klerikësh shqiptarë. Kam dorëzuar 124 qytetarët shqiptarë. Duhet t’i zgjidhnim, t’i arsimonim, t’u mbanim familjet gjatë studimeve për t’i përgatitur klerikë seriozë. Dorëzimin e parë e bëmë në Korçë në shesh sepse nuk kishim kishën tonë. Gëzohem që dorëzimi im i parë ishte i ati i Jani Trebickës, i cili ishte bashkëpunëtori im i ngushtë gjatë gjithë këtyre viteve. Një njeri i çmuar për shoqërinë shqiptare. Pastaj është puna me të rinjtë. Gjithnjë kam ushqyer një dashuri për të rinjtë, qëkur isha student dhe më vonë shkencëtar i ri dhe organizoja kampingje për të rinjtë. Këtë frymë e sollëm edhe këtu. Kemi tri kampingje; në Zvërnec, në Shën Vladimir dhe ne rrethin e Gjirokastrës. Për të ndihmuar brezin e ri të Shqipërisë, për të gjetur një horizont dhe një shpresë për të ardhmen. Në fushën e botimeve hapëm shtypshkronjë dhe krijuam një grup përkthyesish sepse kishte një mangësi të madhe në literaturë, nëpër sheshe apo në kisha të rrënuara. Këto vite ndërtuam nëpër sheshe 80 kisha të reja, jo kishëza të vogla. Po të keni shkuar në Korçë, në Durrës, në Sarandë apo ne Fier i keni parë që janë kisha katedrale të mëdhaja që kanë zbukuruar vendin. Nga monumentet e vjetra të kulturës kemi restauruar 70 të tilla, ndërsa riparuam 130 kisha të tjera. Po t’i mendosh të gjitha këto punë madhështore, përfytyrojeni sesa njerëz janë punësuar, që të gjithë nga Shqipëria. Sa njerëz punuan me një page dinjitoze për të mbajtur familjet e tyre. Përfundimisht jemi një nga investitorët më të mëdhenj që paguajmë rregullisht taksat dhe nuk nxjerrim asnjë lek jashtë Shqipërisë. E tërë përpjekja e rimëkëmbjes së kishës ishte një bekim i madh i Perëndisë. Koncepti që kultivuam për kishën, që unë kam thënë se nuk do të interesohemi vetëm për anëtarët e Kishës Ortodokse. Kisha Ortodokse nuk është një shoqatë e mbyllur, por jemi një komunitet i hapur eukaristik që përfaqësojmë të gjithë vëllezërit tanë që lëvizin pranë me respekt të thellë ndaj secilit, nuk pyesim ku beson apo nuk beson. Për ne ka rëndësi fakti që është një person njerëzor dhe është vëlla apo motër për ne. Çdo gjë që merrnim ndaj periudhave të vështira në vitet ‘92, ’94, ’96, ’97 e ndanim me të tjerët. Ndihmat e para që erdhën nga Greqia nuk shkuan në fshatrat ortodokse, por në veri, në fshatra katolikë. Çdo gjë që na vinte, ushqime, ilaçe apo veshmbathje i ndanim me të tjerët. Veç këtyre ndihmave kërkuam të bënim diçka për të ndërtuar infrastrukturën e vendit. Në fushën e shëndetit, arsimit, zhvillimit rural në fshatrat e harruar, në fushën e shëndetit social, në periudha krizash, siç ishin ngjarjet e Kosovës dhe gjithashtu në fushën e kulturës dhe mjedisit. Të gjitha këto e ndihmojnë vendin, e ndihmojnë infrastrukturën dhe i japin vendit shpresë dhe perspektivë. Nuk e di nëse keni vizituar qendrën diagnostike, është një nga qendrat shëndetësore më të rëndësishme në Shqipëri me 24 specialistë dhe një personel të kualifikuar. Ajo që bën dallimin është interesimi i thellë, dhembshuria dhe dashuria për çdo njeri. Gjithashtu kemi ngritur Institutin e Formimit Profesional në Tiranë, i pari i këtij lloji që kisha e Shqipërisë kishte frymëzimin për të hapur. Pas shkollës së mesme janë 4 semestra studimesh në degë të veçanta, kompjuter, administrim biznesi, ndihmës laborantë të mikrobiologjikës. Të gjitha këto janë ndihmesa thelbësore. Kurrë nuk pyetëm për besimin. Nga 6500 pacientë në muaj që vizitohen në qendrën diagnostike shumica e tyre sigurisht nuk janë ortodoksë. E njëjta gjë edhe për Institutin e Formimit Profesional. Të gjitha këto janë një kontribut i rëndësishëm për shoqërinë dhe për shtetin shqiptar dhe perspektivën e tyre drejt BE-së.
Rudina Xhunga: Ju folët për kontributin tuaj në kohë krizash. Për cilat kriza flisni?
Anastas Janullatos: Këto 10 vjet ka patur shumë periudha të vështira. Do të kufizohem vetëm në 2 prej tyre. E para në vitin 1997 kur të gjithë largoheshin sepse njerëzit ishin në konflikt dhe shumë kishin marrë kallashnikovët. Pikërisht atëherë kisha ortodokse ngriti zërin duke thënë: “Jo në armë, jo me gjak, duhet të ecim drejt pajtimit, të paqes. Mos shkatërroni institucionet arsimore dhe fetare.” Zëri ynë u dëgjua. Më pas sprova e madhe e vitit 1999 kur erdhën dallgët e të ikurve nga Kosova, ne ishim një kishë e varfër, nuk kishim mundësi për të bërë diçka vetë. Shumë kishin thënë që të rrinim mënjanë duke u lutur për të tjerët. Propozimi ynë ishte: “Jo! Do të ndihmojmë vëllezërit tanë që ndodhen para sprovave të mëdha!” U bëmë thirrje miqve tanë në Evropë e në Amerikë. Brenda dy javëve grumbulluam 12 milionë dollarë dhe hartuam një program bashkë me kishat e tjera të vendeve të Evropës dhe ndihmuam 33 mijë vëllezër që vuanin. Jo vetëm me para, me pako, por edhe me punë personale. U thamë studentëve të Akademisë Teologjike të ndërprisnin studimet dhe të ndihmonin nëpër kampingje. Kisha Ortodokse është kujdesur për 300 fëmijë të porsalindur nga Kosova. Kur shkonin studentët tanë për të ndihmuar nëpër kampingje një grua kosovare me kulturë i pyeti: “Kush jeni ju që vini e ndihmoni, luani me fëmijët tanë? Nga vini?” Një studente tha pak me ndrojtje; “Ne vijmë nga Kisha Ortodokse. Mos ndjeni ndonjë vështirësi?” Përgjigjja ishte: “Përkundrazi, ne në sytë tuaj shohim për herë të parë atë që quhet Kishë Ortodokse.” U krijua një marrëdhënie njerëzore me respekt reciprok dhe ruajmë edhe sot kontaktet me shumë nga ato familje që panë atë peripecinë dhe u kthyen në vendin e tyre. Besoj se në çdo moment krize, kisha në heshtje duhet t’u gjendet pranë njerëzve në nevojë.
Rudina Xhunga: Keni një aktivitet të dendur edhe në marrëdhëniet ndërkombëtare, cili është ndikimi i tyre real në favor të Shqipërisë?
Anastas Janullatos: Përveç cilësisë sime kishtare, mbetet edhe ajo shkencore. Qëndroj në botën e krishterë si specialist për çështjet e feve të tjera. Gjithashtu edhe në dialogun për islamin. Sa herë jam i ftuar në kongrese apo takime ndërkombëtare, mjafton fakti që thuhet: “Merr fjalën ose kryeson seancën kryepeshkopi i Shqipërisë”, në një kohë për dhjetëra vjet nuk dëgjohej fjala Shqipëri. Përveçse kur thuhej: “Marrin pjesë të gjithë veç Shqipërisë.” Tani ndodh krejtësisht e kundërta. Folësi zyrtar në Konferencën e Këshillit Botëror të Kishave është kryepeshkopi i Shqipërisë, ose folësi zyrtar i Festivalit Rinor të Lozanos është kryepeshkopi i Shqipërisë. Në Barcelonë apo në Oslo dhe kudo qoftë automatikisht bëhem një ambasador shpirtëror i vendit ku banoj dhe të cilit i shërbej. Gjithashtu kam rastin të flas në këto takime zyrtare dhe jo vetëm, edhe për përpjekjet e shumta që bëhen, edhe t’ju prezantoj nevojat për të na ndihmuar në kapërcimin e kësaj periudhe të vështirë tranzicioni. Janë të shumtë politikanët shqiptarë të cilët e njohin kontributin tim dhe me buzëqeshin kur takohemi dhe u them se jam një ambasador i juaji shpirtëror, por nuk ju rëndoj në buxhet.
Rudina Xhunga: Cili është sipas jush ndihma, ndikimi i shtetit shqiptar në forcimin e lirisë së besimit dhe në marrëdhënie me kishën në Shqipëri?
Anastas Janullatos: Siç e dini Kushtetuta zyrtare e shtetit e njeh lirinë e plotë të besimit fetar si shtet laik. Njëkohësisht Kushtetuta, dhe ky është një sukses, flet qartë për bashkë ekzistencën paqësore. Madje më kujtohet që kur diskutohej projekti merrnim pjesë edhe ne dhe ishin përfaqësuesit tanë që këmbëngulnin për termin bashkëjetesë dhe se njihen komunitetet racionale që kanë kontribuuar në historinë dhe kulturën e vendit. Mendoj që teorikisht kemi një kuadër ligjor të mrekullueshëm, por praktikisht kemi mbetur shumë prapa. Ndërsa aty flitet për administrimin e autoriteteve kishtarë dhe ato të komuniteteve të tjera fetare mbi bazën e kanuneve të komuniteteve fetare, në fakt zbatimi në praktikë vonohet. Shumë familje shqiptare e kanë marrë pasurinë e tyre, ndërsa komuniteteve fetare që nuk kujdesen vetëm për disa persona, por për një numër të madh njerëzish, çuditërisht ende ju mohohet. Të mendosh për të ndërtuar një shkollë duhet të blini një shtëpi bashkë me truallin. Po kështu për të ndërtuar Qendrën Diagnostike na u desh të blinim përsëri. Ndërkohë që kemi patur në Tiranë mijëra dynym dhe nuk kemi marrë asgjë. A nuk do të ishte më praktike që në vend që të harxhonim paratë duke blerë truallin, do t’i kishim përdorur këto para në fushën e shëndetit, arsimit dhe aktiviteteve të tjera? Pra në fushën teorike gjërat janë më se të thjeshta, ndërsa në fushën praktike duhen bërë ndryshime të rëndësishme. Thesari për të cilin flasim nuk janë vetëm ndërtesat. Kishat kanë patur arkiva dhe tani nuk i kemi më ato. Kishat kanë patur ikona, ato nuk janë thjesht për ne galeri, janë pika lutjeje, përtëritje dhe shpresë për popullin. Të gjitha këto ndodhen ende nëpër bodrume, pra duhen bërë hapa praktikë dhe shpresojmë se në përpjekjet e qeverisë dhe të gjitha partive politike shqiptare për drejtësi, do t’u jepet drejtësi edhe komuniteteve fetare.
Rudina Xhunga: Doja t’ju bëja një pyetje nisur nga një incident artistiko-fetar i kohëve të fundit në Shqipëri. Sipas jush a e pranon feja, a e pranon kisha humorin me përfaqësuesit e saj mbi tokë?
Anastas Janullatos: Dua t’ju them se nuk ndodhesha ato ditë këtu dhe për më tepër nuk ndjek programe televizive sidomos ato argëtuese. Vetëm pak më parë dëgjova për këtë histori. Kam përshtypjen se ka qenë një histori tepër e hidhur. Askush nuk e vë në diskutim të drejtën e të bërit humor, por mendoj që ekzistojnë disa institucione dhe disa persona që duhet të jenë jashtë kësaj historie. Nga sa dëgjova, se nuk e kam parë me sytë e mi për të gjykuar, e them tepër qartë që është bërë një gabim i madh. Një gabim i madh që ofendoi njerëz që të gjithë ne i respektojmë në veçanti dhe duhet të them që për Papën ka një respekt të përgjithshëm në të gjithë botën e krishterë. Edhe ne ortodoksët e kemi këtë respekt, por edhe për çdo udhëheqës tjetër fetar. Nuk besoj se mungojnë temat që të tjerët të zgjedhin për të bërë humor. Nuk është e nevojshme që në çështjen që prekin ndërgjegjen fetare dhe ndjeshmërinë e institucioneve të tilla, të bëhen të tilla gabime. Ishte një ngjarje tejet e hidhur. Unë shpreh mbështetjen time me gjithë shpirt, si dhe protestën time për këtë. Nuk duhet të përsëritët.
Rudina Xhunga: Si i shikoni ju bashkëkzistencën ndërfetare në Shqipëri, marrëdhëniet mes njerëzve të besimeve të ndryshme, ekzistencën e përbashkët?
Anastas Janullatos: Që në çastet e para kur u dha liria fetare, pamë që kishte një rrezik. Ekzistonte në mos një armiqësi, një ftohtësi mes komuniteteve fetare. E dini se ajo që quajmë tolerance fetare shpeshherë mund të bazohet ose në një indiferencë ndër fetare, ose në një ndërgjegje fetare shumë të thellë? Ne këmbëngulëm që të kultivonim të dytën. Të kultivonim një respekt të komuniteteve ndërmjet njëri-tjetrit, jo një respekt artificial, najloni, me buzëqeshje sipërfaqësore, por një respekt të vërtetë. Unë gjatë këtyre viteve e përsëris jo vetëm tolerancë por edhe bashkëpunim, bashkëpunim vëllazëror sepse që të gjithë duhet të ndihmojmë vendin në një periudhë të vështirë. Dhe kjo me ndihmën e Perëndisë është bërë me kontributin e të gjithëve. Unë e ndjej se kam marrëdhënie personale vëllazërore me udhëheqësit e komuniteteve të tjera fetare dhe jo marrëdhënie formale kortezie. Kjo rrezaton sepse kishte forca në të gjithë komunitetin që kërkonim të ishim më ekstremistë ose më të ftohtë. Lavdi Perëndisë kjo nuk ndodhi. Në një kohë kur te fqinjët tanë veriorë përdorën ndjenjën fetare për të vënë në konflikt grupe të ndryshme njerëzish, ne përdorëm këtë ndjenje fetare saktësisht për një bashkëpunim dhe për kultivimin e respektit reciprok. Duhet t’ju them edhe diçka tjetër; në një periudhe kohe qarkulloi një ide tek te gjithë ata që kanë vuajtur nën regjimin e kaluar. Ne si Kishe Ortodokse e thamë qartë; Jo, Kisha Ortodokse kurrë nuk do të merret me parti politike, kurrë nuk do të ngatërrohet në politike. Natyrisht do të flasim gjithnjë për kriteret, ndershmërinë, përgjegjshmërinë, krijimtarinë, por çdo ortodoks është i lirë të zgjedhë se për kë do të votojë. As nuk do të pranojmë për të bërë një front ndaj tyre që nuk besojnë sepse në fund të fundit ata që nuk besojnë, pyes, mos janë vallë viktimat e një propagande sistematike brezash? Përse ne duhet të jemi kundër dikujt? Unë besoj dhe e përsëris shpesh se kisha jonë, ne, nuk kemi armiq. Ne nuk duam të ndjejmë askënd armik. Natyrisht nëse ka të tjerë që na shohin me armiqësi është problemi i tyre, por ne nuk kemi armiq.
Rudina Xhunga: Shqiptarët janë njerëz të lirë të besojnë, por aq sa janë të lirë, nuk janë edhe të lidhur me besimin. Ju si do mund ta bindni një njeri që nuk beson, të kthejë sytë te besimi?
Anastas Janullatos: Mendoj se, ndërsa qarkullon ideja se shumica e njerëzve në Shqipëri nuk besojnë, statistikat dhe studimet sociologjike të kohëve të fundit thonë të kundërtën. Javën e kaluar kishim një kongres lidhur me bashkëpunimin ndërkombëtar dhe ndërfetar në Ballkan. Nga analizat e bëra nga një pedagoge e shquar e sociologjisë rezultoi se një përqindje shumë e madhe, mbi 75%, besojnë. Vështirësia qëndron në brezin më të vjetër të intelektualëve që ka qenë më i ndikuar nga filozofitë e atëhershme. Në kohën e mëparshme ndodhte të më thoshin: “Unë jam ateist.” Pyetja që pasonte nga unë, që të bëjmë pak humor meqë ju pëlqen: “Çfarë ateisti je, krishterë apo mysliman?” Natyrisht ata qeshnin për të treguar se çfarë do të thoshte. Në AND-në e tyre mbartin një kulturë të tërë. Për saktësi nuk ka njerëz pa fe. Por thjesht ka njerëz që nuk i përkasin asnjë feje. Ndoshta shumë prej tyre kanë marrëdhënie më të ngushta me Perëndinë pa e ditur. Ndaj qëndrimi im nuk është për shumë fjalë dhe shumë teori, shume argumente, është një qëndrim komunikimi, respekti dhe dashurie për ta. Por nëse dëshirojnë të më pyesin, si dhe qysh, lidhur me besimin tim, me kënaqësi jam i gatshëm të shpjegoj, por jo nga katedra për t’ju bërë mësim. A e dini se besimi fetar është si jeta, përcillet. Nuk është diçka që kurdiset, si një gjë teknike që bëhet me buton. Është një gjë që rrezaton. Pra unë besoj se jetojmë bashkë, të gjithë së bashku. Njoh shumë njerëz që në fillim nguronin shumë dhe dalëngadalë zbuluan elementë tepër thelbësorë dhe brenda tyre ekzistojnë fara të besimit dhe të dëshirës së zjarrtë. Në fund të fundit çfarë është besimi? Është drejtimi për te pafundësia, është kjo hapje e mendjes që kapërcen kufijtë konkrete, pra që ekziston në zemrën e çdo njeriu. Tjetër gjë që nuk ka rastin ta kultivojë dhe ta zhvillojë. Ashtu sikur dhe truri ka mundësi të panumërta, por shumë njerëz nuk kishin mundësinë për t’i zhvilluar të gjitha. Edhe kompjuteri ka mundësi të pafundme, por shumë njerëz e përdorin si makinë shkrimi, nuk njohim mundësitë e tjera që ofron. Unë mendoj që shumë nga vëllezërit tanë të dashur nuk do t’i shihja si kundërshtarë, meqë nuk besojnë, por do t’i shihja më shumë respekt dhe dhembshuri, si njerëz që janë privuar nga diçka. Një tjetër përmasë dhe një tjetër përvojë që u është privuar.
Rudina Xhunga: A është prekur Kisha Ortodokse nga mediatizimi i problemit që pati me një anëtar tuajin dhe a ka ndikuar kjo negativisht në marrëdhënien tuaj te besimtarët?
Anasatas Janullatos: Kam përshtypjen se siç thamë për ngjarjen e mëparshme që ishte një ngjarje e hidhur, ne protestuam për të. Do të thosha edhe për atë që përmendet, për disa botime gazetash, ishte një ngjarje e hidhur dhe ne protestojmë për të. Nuk është se Kisha ka frikë nga diçka. Nëse disa vënë syze të errëta, e shohin diellin dhe u duket i zi, është problem i tyre. Por sepse u bë një dezinformim i opinionit publik. Si guxon të marrësh një fotografi, të shkëputësh një fragment dhe të nxjerrësh konkluzione me fjalë të tmerrshme, sepse si ato fjalë që thamë më lart, ishin edhe këto të pahijshme për njerëz që nuk i njeh. Kam përshtypjen se ky shtrembërim i së vërtetës, me shtrembërim të fotografive është një ofendim për seriozitetin e shtypit shqiptar, jo aq për Kishën, por për vetë shtypin dhe mungese respekti për lexuesin. Pra kthehemi në një pikëpamje gjermane: “Gënje, gënje disa herë se diçka do të mbetet”. Por në një periudhe lirie dhe orientimi evropian është i gabuar. Që ta bëj dhe unë pak si Makiaveli që nuk është thjesht mëkat, por është faj. Të përdorin mënyra të tilla për të akuzuar njerëz, për të akuzuar komunitete, për të hedhur baltë. Për fat të mirë shumë shpejt e kuptuan gabimin dhe u korrigjua. Mendoj se edhe kjo është e rëndësishme. Gabime mund të ndodhin, rendësi ka te mos përsëriten.
Rudina Xhunga: Edhe pak ditë na ndajnë nga Krishtlindjet. Ndonëse qysh më 6 dhjetor Shën Nikolla ka nisur të shpërndajë dhuratat që ende nuk kanë mbërritur në Shqipëri, ju keni një parashikim se cilat janë dhuratat e Krishtlindjeve këtë vit për shqiptarët?
Anastas Janullatos: Së pari dua t’ju tregoj se në traditën tonë dhuratat nuk na i sjell Shën Nikolla, por Shën Vasili. Por nuk ka rëndësi kjo. Në festën e Vasilit të Madh, ditën e parë të vitit, mendoj se dhuratat më të rëndësishme që sjellin shenjtorët nuk janë kukullat, çokollatat etj. Të bukura janë edhe këto dhuratat për fëmijë, janë simbolike. Por ajo që sjellin shenjtorët është vetë jeta e tyre dhe shembulli i tyre. Të gjithë shenjtorët kanë jetuar me një respekt të thelle ndaj çdo njeriu, me një dashuri të vërtetë ndaj çdo njeriu, me një ndershmëri dhe me një pastërti rrezaton jetën e tyre. Unë mendoj që këto janë dhuratat më të rëndësishme që na sjellin sa herë që i kujtojmë. Të gjitha të tjerat janë shumë të bukura, brenda bukurisë së miteve të fëmijëve. Por në analizë të fundit, dhuratat e vërteta për të cilat kemi nevojë janë më shumë shpresë, më shumë përgjegjshmëri, më shumë dhembshuri, përkujdesje dhe dashuri. Këto mendoj që çdo shoqëri i ka të nevojshme, aq më tepër shoqëria jonë që ka vuajtur shumë vitet e fundit.
Rudina Xhunga: Ju do t’i uroni shqiptarët si të gjithë këto 11 vjet me 25 dhjetor, por do të doja sot prej jush një urim special shqip, për teleshikuesit shqip në emisionin “Shqip”!
Anastas Janullatos: Këto ditë mendja ime shkon në një ngjarje që të gjithë e dinë dhe kalon pa u vënë re. Krishti i porsalindur u lind në varfëri, është një fëmijë i pastrehë me ngrohtësinë e vetme, dhembshurinë e nënës së tij. Por ai Krisht që e kaloi jetën pranë të varfërve foli për dinjitetin e të varfërve, për vlerën që kanë para Perëndisë. Është ai që edhe neve na ndihmon, jo vetëm për të bërë festa konsumi, por për ta menduar më seriozisht jetën tonë. Veçanërisht gjatë këtyre ditëve, Kisha na fton që ta adhurojmë Krishtin me më shumë besim dhe shpresë, t’i afrohemi të gjithë ne që ndodhemi përpara vështirësive dhe varfërisë, sepse shume bashkëqytetarë përballojnë sprova edhe vështirësi të mëdha. Ta ndjejmë se e kemi pranë për të na mbështetur dhe me praninë e tij të na japë rezistencë edhe shpresë. Të gjithë sa jemi në një komoditet, të mendojmë që Krishti që duam t’i afrohemi është ai që na thotë: “Jepni me bujari”. Edhe kur vetë ju mungojnë të mirat materiale dhe shpirtërore, jepni dhembshuri dhe dashuri. Nuk janë vetëm paratë ose buka. Sa njerëz në këto pallatet të mëdha, jetojnë të vetmuar dhe kanë nevojë për mirësi dhe dhembshuri? Dhe më gjerë t’i afrohemi të gjithë me më shumë besim që të pasurohemi me thjeshtësinë dhe dhembshurinë e tij, me qëllim që të shpetojme nga varfëria shpirtërore e mentalitetit të plogësht dhe egocentristët e epokës së sotme. Unë dua t’ju them, Krishtlindje të gëzuara vëllezër, për shumë vjet dhe sidomos bekuar qoftë Viti i Ri, me bujari dhe me shumë përpjekje për të zbutur varfërinë rreth nesh, duke patur si objektiv një shoqëri solidariteti të vërtetë.
Për shumë vjet me shpresë, me dashuri. Jam i sigurt, Zoti është me ne! /dritare.net

















