Si ndikon çrregullimi i spektrit të autizmit në zhvillimin e fëmijëve
E Shtunë 28 Tetor 2023, 17:05
Dritare.net
Çrregullimi i spektrit të autizmit: Kuptimi i gamës dhe karakteristikave
Autizmi tek fëmijët dhe të rriturit është një temë që diskutohet shumë vitet e fundit. I përshkruar për herë të parë në vitet 1930 nga Leo Kanner dhe Hans Asperger, vetëm në vitet 1950 filluam të ndërgjegjësohemi për përhapjen dhe ashpërsinë e këtij çrregullimi. Pikërisht atëherë filluan kërkimet për shkaqet e autizmit dhe terapitë e para eksperimentale; një kërkim që në njëfarë kuptimi, nuk ka përfunduar kurrë: sot ne dimë të njohim autizmin tek fëmijët dhe kemi mjete të vlefshme për diagnostikimin e hershëm.
Megjithatë, ne dimë pak për shkaqet, nuk e dimë ende nëse është e mundur të parandalohet dhe nuk kemi ende një terapi përfundimtare.
Por çfarë është autizmi? Fjala vjen nga greqishtja, kuptimi i saj i mirëfilltë është "të jesh vetëm me veten". Nuk është një çrregullim i përcaktuar me siguri, por një grup ndryshimesh në zhvillimin e trurit: për të cilin preferohet të përdoret përkufizimi i "çrregullimeve të spektrit të autizmit".
Çrregullimet e spektrit të autizmit ndryshojnë nga një individ në tjetrin, aq sa mund të thuhet se çdo fëmijë autik është një rast unik.
Simptomat e autizmit tek fëmijët
Çfarë simptomash kanë fëmijët autikë? Simptomat e para të autizmit tek fëmijët shfaqen që në fëmijërinë e hershme te cilat janë:
Kuptimi dhe Perpunimi i gjuhës verbale. Fëmija autik nuk flet (ose flet pak dhe me pak lidhje me realitetin) dhe nuk kupton gjuhën (ose kupton vetëm disa shprehje, pa i kuptuar megjithatë nuancat dhe kuptimet e saj).
Komunikim joverbal. Subjekti autik është i paaftë për të komunikuar përmes shprehjeve të fytyrës, toneve të zërit dhe kontaktit fizik dhe vizual.
Socialiteti. Fëmijët autikë nuk janë në gjendje të përshtaten në kontekstin social dhe familjar.
Imagjinata. Fëmijët autikë kanë interesa shumë të ngushta dhe ndjekin sjellje të ngurtë dhe gjithmonë të njëjta.
Emocionaliteti, i cili shpesh nuk shfaqet fare, ose shfaqet me shumë vështirësi; aftësia për të akorduar emocionet e të tjerëve është inekzistente.
Përgjigja ndaj stimujve mjedisorë (ushqimi, zhurmat, objektet në lëvizje) është jonormale dhe joadekuate.
Potenciali njohës, memoria, aftësitë llogaritëse, aftësitë muzikore dhe matematikore mund të zhvillohen jashtëzakonisht te disa individë që vuajnë nga çrregullime të spektrit të autizmit.
Kombinimi i këtyre çrregullimeve rezulton në një dëmtim të aftësive sociale dhe gjuhësore, si dhe në çrregullime të ndryshme të sjelljes (siç është përmendur tashmë, këto simptoma nuk shfaqen me të njëjtin intensitet tek të gjithë fëmijët).
Diagnostifikimi dhe Ndërhyrja e Hershme për Fëmijët me Autizëm
Diagnoza parandaluese e autizmit nuk është e mundur, pasi nuk ka asnjë mënyrë për të raportuar praninë e këtij çrregullimi gjatë shtatzënisë. Tek të sapolindurit, simptomat e autizmit nuk janë ende të dukshme; Diagnostifikimi i paaftësisë para 12 muajsh është i vështirë, megjithëse mund të dyshohet te fëmijët me "lidhje vizuale" të dobët, ndërkohë që është i mundur brenda 2 viteve.
Shenjat e para të autizmit tek fëmijët janë vonesa ose regresioni i zhvillimit të gjuhës dhe aftësia për t'u lidhur me të tjerët dhe sjelljet e përsëritura dhe stereotipe.
për t'iu përgjigjur pyetjes “cilat janë ndërhyrjet e hershme per fëmijët dhe adoleshentët me çrregullime të spektrit autik?”
1. Rekomandohen programe ndërhyrjeje të ndërmjetësuara nga prindërit.
2. Metoda TEACCH për terapinë e autizmit është treguar se prodhon përmirësime në aftësitë motorike, performancën njohëse, funksionimin social dhe komunikimin.
3. Ndër programet intensive të sjelljes, modeli më i studiuar është metoda ABA, efektive në përmirësimin e koeficientit të inteligjencës, gjuhës dhe sjelljeve adaptive. Provat e disponueshme na lejojnë të rekomandojmë përdorimin e tij.
4. Përdorimi i terapisë konjitive të sjelljes (CBT) rekomandohet për trajtimin e çrregullimeve të ankthit dhe menaxhimit të zemërimit tek fëmijët me sindromën Asperger ose autizëm me funksion të lartë.
5. Disa barna mund të jenë të dobishme në trajtimin e simptomave që lidhen me çrregullimet e spektrit të autizmit: risperidoni, aripiprazoli dhe metilfenidati. Përdorimi i tyre është i rezervuar për specialistët neuropsikiatrikë.
Keshillohet në konsideratë trajtimet "alternative" të tilla si masazhi kraniosakral, homeopatia dhe terapia me kafshë shtëpiake, të cilat konsiderohen se nuk kanë bazë shkencore.
Strategjitë për nxitjen e suksesit social dhe akademik te fëmijët me autizëm
Nxitja e suksesit social dhe akademik të fëmijëve me autizëm kërkon një qasje të veçantë dhe të personalizuar. Këtu janë disa strategji të rëndësishme për të ndihmuar në këtë proces:
1. Terapia e Specializuar: Trajtimi personalizuar me një psikolog është një qasje e veçantë dhe të adaptuar për personat me autizëm. Ky trajtim përdor metoda të specializuara si terapia e folur, trajtimi i sjelljes dhe lojërat sociale për të ndihmuar personat autikë të zhvillojnë aftësi komunikimi dhe të përmirësojnë ndërveprimin e tyre me të tjerët.
2. Ndihma Edukative: Edukatori dhe stafit shkollor duhet të ofrojnë një program të personalizuar për çdo fëmijë me autizëm. Përdorimi i materialeve të vizualizuara dhe metodave mësimore të adaptuara është i rëndësishëm për të ndihmuar fëmijën të kuptojë dhe të mësojë.
3. Komunikimi Vizual: Përdorimi i ndihmës së vizualizuar, si tabelat e komunikimit, mund të ndihmojë fëmijën të shprehë mendimet dhe nevojat e tyre më mirë.
4. Ndërhyrje e hershme: Identifikimi dhe ndërhyrja e hershme janë kyç për suksesin. Sa më herët ndërhyhet, aq më shumë mund të ndikojë në zhvillimin e fëmijës.
5. Mbështetja e Familjes: Përfshirja dhe mbështetja e familjes është shumë e rëndësishme. Trajtimi i fëmijës me autizëm duhet të integrohet në përditshmërinë e familjes dhe të mbështetet nga të gjithë anëtarët e saj.
6. Ndjekja dhe Përmirësimi i Progresit: Është e rëndësishme të monitorohen dhe vlerësohen progreset e fëmijës në aspektet akademike dhe sociale. Kjo ndihmon në rregullimin e strategjive dhe trajtimit sipas nevojave të tij të veçanta.
7. Kujdesi për Shëndetin Fizik dhe Emotional: Sigurimi i kujdesit të shëndetshëm emocional dhe fizik për fëmijën është thelbësor për suksesin e tij. Kjo përfshin dietën e shëndetshme, aktivitetin fizik dhe trajtimin e stresit.
8. Ndihma e Bashkëmoshatarëve: Ndihma dhe bashkëveprimi i shokëve dhe bashkëmoshatarëve mund të ndihmojë në përmirësimin e aftësive sociale të fëmijës.
9.Ndërtimi i Vetëvetëdijes: Përmirësimi i vetëvetëdijes dhe ndërgjegjësimi i fëmijës për autizmin e tij mund ta ndihmojë atë të kuptojë dhe të pranojë më mirë veten.
Përmes përdorimit të këtyre strategjive të personalizuara, fëmijët me autizëm kanë shansin për të arritur suksesin social dhe akademik, dhe për të zhvilluar aftësitë e tyre në mënyrë të më të plotë. Çdo fëmijë është unik dhe ka nevojë për një ndërhyrje të personalizuar për të arritur suksesin e tyre të maksimaltë.
Rreth autores: Dr. Elda Kadra ka kryer specializim 4-vjeçar në spitalin psikiatrik “Xhavit Gjata”, Qendra Spitalore Universitare “Nënë Tereza”. Është anëtare e Lidhjes së Psikiatrise Shqiptare. Aktualisht ushtron aktivitetin e saj në klinikën private https://www.ego.al/.
