Burimi: BBC
Barrie Smith u diagnostikua me sëmundjen e Parkinsonit në të 50-at e tij, por 18 vjet para se t'i jepej diagnoza, ai zhvilloi një simptomë shumë të çuditshme dhe të përhershme. Një ditë zbulova ,një erë të fortë, si tela që digjen", thotë ai. Që atëherë, ai nuk ka nuhasur kurrë më asgjë.
Sot, shumë prej nesh automatikisht do t'i atribuojnë humbjen e nuhatjes Covid-19, por është gjithashtu një simptomë e zakonshme e sëmundjeve neurodegjenerative, duke përfshirë sklerozën, sëmundjen e Parkinsonit dhe sëmundjen e Alzheimerit. Hulumtimet kanë zbuluar se deri në 38% të atyre që vuajnë nga skleroza dhe pothuajse gjysma e të rriturve të moshuar të diagnostikuar me çrregullime mendore kanë treguar shenja të humbjes së nuhatjes pesë vjet para sëmundjes. Në sëmundjen e Parkinsonit 45-96% e pacientëve shfaqin dëmtim të nuhatjes.
Për vite me radhë, humbja e nuhatjes, ose anosmia siç njihet, është injoruar kryesisht si një shënjues për sëmundje të tilla si Parkinsoni, por tani disa shkencëtarë besojnë se përdorimi i tij si një mjet i diagnozës mund të ketë përparësi të mëdha.
Patologjia e sëmundjeve të tilla si Parkinsoni është e pranishme në zonën e nuhatjes së trurit shumë kohë para zonave të tjera dhe kjo mendohet të jetë arsyeja pse Smith humbi nuhatjen e tij 18 vjet para dridhjes së tij të parë. Një test i saktë mund të ketë identifikuar sëmundjen e tij pothuajse dy dekada para diagnozës së tij zyrtare, dhe kjo potencialisht mund t'i ketë dhënë atij shumë më shumë kohë për të ngadalësuar përparimin e sëmundjes.
“Predict-PD” është një iniciativë e tillë. Sipas Alastair Noyce, një pedagog i vjetër klinik në Universitetin Queen Mary të Londrës, i cili drejton projektin, ka zhvilluar një test të nuhatjes të quajtur “Scratch and Sniff”. Ky është një test i shpejtë që paraqet gjashtë aroma për pacientin që zakonisht i hasim gjatë gjithë ditës, bazuar në një listë më të madhe prej 40 aromash.
Shpresa është se të dhënat që ata mbledhin mund të përdoren për të parashikuar se kush do të zhvillojë Parkinson-in, gjë që mund të çojë në trajtime të reja që mund të parandalojnë sëmundjen të përparojë ose ta ngadalësojë atë. Dhe me deri në 0.45-3.4% të individëve, në varësi të testit, kanë rezultuar të pavetëdijshëm për humbjen e erës së tyre dhe mjete të tilla si Predict-PD mund të ndihmojnë njerëzit ta identifikojnë atë.
E vërteta është se teste të tilla aktualisht janë të shtrenjta. Ndërsa kostoja mund të mos jetë pengesë për shumë klinika private që po përdorin teste të nuhatjes si një mjet për diagnostikimin, kjo do të kufizonte dobinë e saj për sistemet e kujdesit shëndetësor publik me burime të kufizuara.
Sigurisht, dëmtimi i nuhatjes nuk zhvillohet vetëm si rezultat i sëmundjeve neurodegjenerative. Rreth 19% e popullsisë kanë një lloj mosfunksionimi të nuhatjes, me 0.3% që humbin shqisën e nuhatjes tërësisht, anosmi dhe 19.1% vuajnë nga aftësia e zvogëluar për të zbuluar aromat, hiposomia. Studimet e fundit kanë zbuluar se humbja e nuhatjes mund të lidhet me gjendje të shëndetit mendor të tilla si depresioni, skizofrenia dhe distonia, një çrregullim i lëvizjes në të cilin muskujt e një personi kontraktohen në mënyrë të pakontrollueshme.
Një studim i vitit 2016 zbuloi se burrat, por jo gratë me simptoma të depresionit gjithashtu kishin tendencë të kishin një nuhatje të dobët, ndërsa ata që ndiheshin të vetmuar ishin përgjithësisht më pak të mirë në identifikimin e aromave të ndryshme.
Por si mund të ketë nuhatja një lidhje kaq të fuqishme me shëndetin tonë?
Carl Philpott, profesor i rinologjisë dhe olfaktologjisë në Universitetin e Anglisë Lindore, beson se mund të ketë një lidhje me atë që hamë. Sipas hulumtimit të tij, një e treta e pacientëve me humbje të nuhatjes konsumojnë shumë dhe një e treta e pacientëve nuk konsumojnë mjaftueshëm. Meqenëse një dietë e shëndetshme është një nga shtyllat e shëndetit të mirë, është e lehtë të kuptohet pse kjo do të çonte në rritjen e vdekshmërisë.
Philpott thotë se shqisa jonë e nuhatjes përbën më shumë se 70% të aromava, gjë që mund të shpjegojë pse humbja e kësaj shqise mund të ndikojë në oreksin e një personi. Kjo përshtatet me përvojat personale të Clara O'Brien, një neuropsikiatre e pavarur klinike e cila ndihmon individët të cilët janë diagnostikuar me sëmundje neurologjike dhe dëmtime të trurit.
"Era luan një rol të rëndësishëm në jetën e një pacienti, shumë humbin kënaqësinë nga aktivitetet që janë pjesë thelbësore e rutinës së tyre ditore", thotë ajo, duke shpjeguar se shpesh zbulon se ata që janë pranë pacientëve të saj me humbje të nuhatjes thonë se ata kanë ndryshuar sjelljen e tyre , duke u bërë më të vetmuar, të zemëruar ose të tërhequr.
Honglei Chen, një profesor i epidemiologjisë dhe biostatistikës në Universitetin e Miçiganit, ka identifikuar një arsye tjetër pse aroma mund të çojë në rritjen e vdekshmërisë, që dëmtimet e erërave lidhen me një ekspozim të shtuar në mjedise të ndryshme.
Nëse keni një nuhatje, thjesht mendoni për ato raste kur e keni parë veten duke ecur përgjatë një rruge kur nuhatni tymra makinash veçanërisht të neveritshme. Në këtë situatë, personi që nuk ka aftësinë për të nuhatur do të vazhdojë të thithë gazrat toksikë. Smith përshkruan se si ai dikur ishte ulur në dhomën e tij për orë të tëra e cila ishte mbushur me tym nga zjarri i fqinjëve të tij, por nuk e kishte vënë re derisa kishte hyrë gruaja e tij.
Në një nivel neurologjik, dëmtimet në shqisën e nuhatjes së një personi mund të çojnë në ndryshime afatgjata në përbërjen e trurit. Zonat e trurit që përfshihen në aromë, siç janë llamba e nuhatjes dhe kortikalet piriforme, zvogëlohen, por kështu veprojnë edhe ato më pak të dukshme, siç është lëvorja cingulare e përparme, e cila është e rëndësishme për kontrollin motorik dhe mendimin racional, dhe sistemin limbik që është i rëndësishëm për emocionet, informon dritare.net.
Lajmi i mirë është se zonat e trurit që tkurren për shkak të humbjes së nuhatjes mund të rigjenerohen, nëse personi rifiton ndjesinë. Kur kjo të ndodhë, llamba e nuhatjes, kortikalet piriforme, lëvorja cingulare e përparme dhe sistemi limbik do të zgjerohen, dhe dieta e personit gjithashtu do të përmirësohet. Kjo do të thotë që terapitë e rikthimit të aromave mund të jenë një teknikë shumë efektive. Aktualisht ka studiues që po hartojnë teknika që do t'u mundësonin ta bënin këtë.
Thomas Hummel, i cili drejton Klinikën e Aromave në Universitetin e Dresdenit, shpiku një teknikë të tillë të quajtur "trajnimi i nuhatjes". Teknika përfshin pacientët që nuhasin aroma që kombinohen nga katër kategori të tyre, zakonisht trëndafili, karafili, eukalipti dhe limoni. Pacientit i kërkohet të nuhasë për 10 minuta, dy herë në ditë për një periudhë tre-mujore. Ndërsa teknika nuk funksionon për të gjithë, ajo është treguar e efektshme në përmirësimin e aftësive të nuhatjes së 40% të pacientëve.
Ekzistojnë edhe terapi të tjera për ata që kanë humbur nuhatjen. Një nga këto është stimulimi elektrik: stimulimi i një zone të veçantë të trurit përmes elektrodave ose të vendosura në sipërfaqe ose të implantuara gjatë operacionit. Këto elektroda çojnë në ndryshime të aktivitetit të trurit, të cilat nga ana tjetër mund të përmirësojnë shqisën e nuhatjes te pacientët.
Për shembull, stimulimi elektrik në hundë është treguar se rrit shumimin e qelizave të receptorëve të nuhatjes, këto janë qelizat përgjegjëse për këtë shqisë.
Puna e modelimit ka treguar se nuhatja e një personi mund të përmirësohet duke marrë një rrymë të shënjestruar prej vetëm një miliamp, ekuivalente me rreth dy deri në 3 të mijëtat e energjisë së ruajtur në një bateri standarde të vlerësuar me AA. Provat klinike pritet të fillojnë në fund të vitit 2021. Nëse provat janë efektive, ne një ditë mund të kemi një pajisje elektrike që mbron nuhatjen tonë./M.M-dritare.net
