A duhet të gatuajmë me vaj farash? Ja çfarë thonë studiuesit!
E Diel 23 Mars 2025, 10:10
Dritare.net
Numri i sëmundjeve kronike është rritur dekadat e fundit. Gjatë kësaj kohe, furnizimi me ushqim është zhvendosur drejt përdorimit më të madh të vajrave të prodhuara nga farat, si kanola dhe soja.
Disa njerëz në SHBA si Sekretari i Shëndetësisë Robert F. Kennedy Jr. thonë se këto zhvillime e kanë bërë njeriun të pashëndetshëm. "Vajrat e farave janë një nga përbërësit më të pashëndetshëm që kemi në ushqime.”, tha ai në një intervistë për Fox News në fund të vitit të kaluar. Kennedy mendon se rregullatorët dhe kompanitë federale duhet të lëvizin me shpejtësi për të adresuar këtë problem.
Çfarë janë vajrat e farave?
Farat përmbajnë në mënyrë natyrale vajra të ngrënshëm. Shumica e vajrave të farave që gjenden në raftet e ushqimeve kanë kaluar nëpër procese industriale, të tilla si grimcimi mekanik dhe nxjerrja me procese kimike, për të marrë sa më shumë vaj nga farat. Vajrat nga farat përmbajnë një lloj acidi yndyror, të pangopur, të cilin e marrim vetëm nga ushqimi. Shumica e vajrave të farave janë të pasura me një yndyrë të pangopur të quajtur omega-6.
Vajrat e tjera si ai i ullirit dhe avokados, janë të pasura me një lloj tjetër yndyre, të monounsaturuar dhe më të ulët në omega-6. Yndyrat e pangopura dhe antioksidantët ndihmojnë në mbrojtjen e këtyre vajrave nga prishja. Ndryshe nga vajrat e farave, vaji i ullirit shpesh shitet në format e tij natyrale, të parafinuara, i shtypur në të ftohtë dhe ekstra i virgjër. Vaji i ullirit ekstra i virgjër është një nga vajrat e paktë që konsumohet zakonisht pa u rafinuar.
Disa mjekë argumentojnë se përmbajtja e lartë e omega-6 e vajrave të farës, e kombinuar me paqëndrueshmërinë e tij dhe kimikatet e formuara gjatë përpunimit të vajit, janë fajtorët kryesorë për rritjen e sëmundjeve kronike. Këta kritikë ankohen për 8 vajra të cilat janë: kanola, misri, farat e pambukut, soja, luledielli, safflower, farat e rrushit dhe vaji i krundeve të orizit.
Ata tregojnë për një analizë të vitit 2013 nga studiuesit në Institutin Kombëtar të Shëndetit (NIH) që gjetën se zëvendësimi i yndyrave të ngopura me yndyrë omega-6 rrit rrezikun e vdekjes nga sëmundjet kronike. Por studiuesit kryesorë i shohin këto vajra ndryshe. “Vajrat e farave janë me të vërtetë ushqime të shëndetshme”, thotë Dr. Dariush Mozaffarian, drejtor i Institutit të Mjekësisë Ushqimore në Universitetin Tufts. "Ka prova dërrmuese për përfitim dhe shumë pak prova për dëm."
Debati për yndyrat omega-6
Disa kritikë të vajit të farës janë të alarmuar se dietat amerikane janë të ngarkuara me omega-6, por shumë më pak me një lloj tjetër yndyre, omega-3, që gjendet në ushqime të shëndetshme si salmoni dhe arrat.
Studimet në minj tregojnë se yndyra e tepërt omega-6 shkakton inflamacion. Megjithatë, "këto efekte thjesht nuk janë shfaqur te njerëzit", thotë Eric Decker, një shkencëtar ushqimor në Universitetin e Massachusetts. Një studim i madh në vitin 2017 zbuloi se ngrënia e më shumë omega-6 nuk i ndryshonte shënuesit inflamatorë të njerëzve.
Duke kundërshtuar analizën e vitit 2013 nga NIH, hulumtime të tjera tregojnë se marrja në mënyrë moderuar e yndyrave omega-6 nuk është e lidhur me sëmundjet e zemrës, diabetin ose obezitetin. Përfundimet e gazetës NIH mund të kenë qenë të shtrembëruara, thotë Decker, sepse ai bashkoi njerëzit që hanin vajra farash së bashku me ata që hanin margarinë me acide yndyrore trans, të cilat tani janë të ndaluara për arsye shëndetësore.
Shumë studime zbulojnë përfitimet e omega-6 dhe yndyrave të pangopura, thotë studiuesi. Për shembull, omega-6 zvogëlon rrezikun e sëmundjeve të zemrës. “Omega-6 do të ulë kolesterolin e keq”, thotë Decker. "Sprovat njerëzore e kanë vërtetuar këtë efekt biologjik."
Proceset industriale heqin disa përbërës të dobishëm në këto vajra. Vajrat e farave të papërpunuara, ekstra të virgjëra kanë më shumë antioksidantë, por këto versione janë të shtrenjta. Pavarësisht, vajrat e farave mund të jenë më të shëndetshëm se alternativat e tjera si gjalpi, sipas një studimi të ri.
Rreziqet mund të rriten kur këto vajra skuqen!
Nina Teicholz, themeluese e Koalicionit Nutrition, është e shqetësuar për oksidimin në vajrat e farave dhe veçanërisht kur gatuhet me to. “Nxehtësia përshpejton reaksionet kimike dhe oksidimin”, thotë Teicholz. Në librin e saj, ajo përshkruan një studim që tregon tregues më të lartë të stresit oksidativ pas ngrënies së ushqimit të gatuar me vaj fare lulekuqe, krahasuar me vajin e ullirit. Për shkak të përmbajtjes së më të lartë të yndyrave të pangopura, vaji i kanolës është "një opsion më i mirë" për gatim sesa vajrat e tjerë të farave, thotë Teicholz.
Një tjetër problem; tenxheret e skuqjes në restorante. Ata ripërdorin të njëjtin vaj farash, i cili mund të prodhojë kimikate që shkaktojnë kancer. Ky është më pak problem në zinxhirët e mëdhenj të ushqimit të shpejtë me kontrolle sigurie dhe teknologji gatimi që ndihmojnë në minimizimin e këtyre kimikateve, por restorantet e vogla mund të mos i kenë këto masa paraprake, shpjegon Decker.
Shoqata Amerikane e Zemrës sugjeron të kufizoni yndyrat omega 6, përfshirë vajrat e farave, në 5-10% të kalorive totale. Kjo është e barabartë me rreth 11-22 gram yndyra omega-6 në ditë. Kritikët e vajit të farës rekomandojnë konsum shumë më të ulët./K.C/dritare.net
