Dominique Fernandez, një burrë nga shekulli që shkoi
Dritare.net
Dominique Fernandez të ngjante se vinte nga një tjetër shekull, drejt e në studion tënde. I tillë portreti, libri, personazhet, stili, flokët dhe zëri.
Dritare.net sjell këtë intervistë që gazetarja Rudina Xhunga realizoi në vitin 2008 në Tiranë me shkrimtarin francez Dominique Fernandez.
Kjo intervistë është gjithashtu pjesë e librit "31 Shkrimtarët e Shekullit”.
Dritare.net: Jam shumë e kënaqur që po bëj këtë intervistë me ju, z. Fernandez. Ju jeni shkrimtar, akademist, eseist si dhe një udhëtar, një udhëtar shumë i njohur dhe shumë i dëshiruar të njohë botën, që veç Italisë, Rusisë, Sirisë, Rumanisë dhe shumë kujtimeve që keni botuar, gjendeni ndërkaq në Shqipëri. Nuk e di, a është ky takimi i parë me Shqipërinë, apo e keni njohur më parë?
Dominique Fernandez: Po, prej kohësh dëshiroja të vija në Shqipëri, por nuk më është paraqitur rasti. Por jam shumë i lumtur që erdha sepse është një vend që prej shumë kohësh kam dashur ta njoh.
Dritare.net: Përse donit ta njihnit?
Fillimisht sepse, siç e thatë, kam kuriozitet për udhëtimet, e njoh thuajse gjithë Evropën, më mungonte vetëm Shqipëria dhe Bullgaria.
Dritare.net: Ndërkaq, për lexuesit tanë ky është libri juaj i parë. “Porporino dhe misteret e Napolit”. Ju jeni autor i disa novelave, kujtimeve nga udhëtimet, i kritikave, mjaft i vlerësuar për biografi të tuaja psikologjike, sidomos për atë të Çajkovskit, të Jean Gaston, apo të Pier Paolo Pazolinit. Cila është vepra juaj e preferuar për ju vetë?
Është tjetra, ajo që do të vijë më pas.
Dritare.net: Tjetra? Ajo për Shqipërinë?
Ndoshta po. Shkrimtari, pasi e shkruan një vepër, vazhdon të ecë përpara, mendon për të ardhmen.
Dritare.net: Nuk ndodh ndonjëherë të ktheheni prapa e të thoni- “Po, këtë e dua më shumë, kjo më bëri të mendohem më gjatë, të kuptoj më shumë”?
Jo, jo, librat e mi kanë lindur gjithmonë si pasojë e një nevoje të brendshme, çdo libër. Nuk shkruaj kurrë kështu, për qejf, thjesht për të shkruar, por sepse ka qenë e nevojshme për mua, pra çdo libër ka qenë i nevojshëm, unë e kam dashur atë.
Dritare.net: Ju shkruani i shtyrë nga nevoja juaj, apo nga ajo e publikut?
Jo, për publikun as që dua t’ia di. Shkrimtari i vërtetë nuk duhet të mendojë kurrë për publikun. Është botuesi ai që mendon për të, kritikët, gazetarët. Shkrimtari mendon për atë që ka nevojë, që ka dëshirë të shkruajë sepse po të mendojmë për publikun, shkruajmë kështu, për qejf shpejt e shpejt një libër, që për mua nuk ka asnjë vlerë letrare.
Dritare.net: Pse një lexues duhet të shkojë ta blejë dhe lexojë librin tuaj?
Duhet të tregoj se si e kam shkruar këtë libër. Unë kam jetuar në Napoli, një qytet i mrekullueshëm. Aty kam dhënë mësim dhe kam jetuar, jo si turist, por kam punuar. Jam i apasionuar pas muzikës lirike dhe zbulova që deri në fund të viteve 700 të gjithë këngëtarët më të mëdhenj të kohës, yjet, pra, nuk ishin sopranot, apo tenorët si sot, por ishin të kastruarit, pra këngëtarë të tredhur siç quheshin, që ishin zhburrëruar në moshën 6, 8, apo 10-vjeçare për të ruajtur zërin prej fëmije, prej engjëlli, zërin e pastër, zërin e bardhë dhe kjo më tërhoqi pa masë. Të mendosh, pra, që deri në fund të viteve 700, për dy shekuj, në vitet 600-700 këngëtarët më të famshëm, edhe më shumë se Kallas, ishin kjo kategori e çuditshme qeniesh njerëzore, që s’ishin as burra, as gra as fëmijë, kështu që unë fillova të bëja disa studime. Por gjeta pak gjëra për shkak të censurës morale të fillimit të viteve 800, nuk flitej më për ata, prandaj m’u desh të shpikja shumë gjëra. U përpoqa të rikrijoja jetën dhe psikologjinë e këtyre të rriturve-fëmijë që bëheshin kaq të famshëm më vonë. Subjekti është muzika, opera, ata që janë këngëtarë. Porporino ishte një djalë i ri këngëtar, një fëmijë, që kishte një zë të bukur, i cili ra në sy të një princi. Ai e dërgoi në Napoli ku dhe u shkollua sepse ishin fëmijë të varfër ata që i nënshtroheshin këtij lloj operacioni. Në Konservatorin e Napolit, nga mosha 10 deri 20 vjeç, studionin muzikë, por edhe letërsi, histori, gjuhë, rregullat e sjelljes sepse ishin fshatarë të pagdhendur. Pastaj në moshën 20-vjeçare bëheshin djelmosha të edukuar. Është interesante të mendosh që ky cungim fillestar i jepte jetë karrierave të jashtëzakonshme
Dritare.net: “Porporino” është një roman për identitetin dhe homoseksualitetin i botuar në ’74 në Francë. Ishte e lehtë atëherë të flisje hapur për këtë?
Jo, aspak. Pas vitit ’68, i cili shënoi ndarjen mes regjimit të vjetër puritan dhe lirive të reja, ishin çastet e para kur mund të fillohej të flitej për homoseksualitetin
Dritare.net: Ju vetë e keni të lehtë t’i flisni vetes për seksualitetin tuaj?
Askush nuk e di kush është, as ju, as unë. Jam një qenie njerëzore, jam burrë, por mund të isha edhe grua, apo kafshë. Besoj se çdo qenie njerëzore ia shtron vetes këtë pyetje “Kush jam unë?”, e sidomos në këtë lloj arti sepse ai ishte një burrë që ruante një zë prej gruaje. Pra, për një të kastruar çështja e identitetit ishte një problem akoma më i rëndësishëm. Nuk e di, kam edhe unë një identitet, si të gjithë, një gjendje civile, një vend, një gjuhë, një karrierë, një gjini, por dua të jem shumë më tepër se kaq. Prandaj shkruaj romane, që të jetoj të tjera jetë.
Dritare.net: A ka qenë një betejë juaja të kërkoni liri dhe ligje jo diskriminuese për komunitetin gej në Francë? A ju ngjan se e fituat?
Pothuajse! Unë kam shkruar një libër për “PAX”-in, që është Pakti i Unionit Civil mes Homoseksualëve, burra, apo gra e që u garanton atyre të njëjtat të drejta civile, fiskale, qoftë edhe një lloj martese ligjore, që u votua në vitin 2000 në Francë e që është shumë e rëndësishme. Mungon e drejta e birësimit të fëmijëve dhe e martesës, që janë ende të ndaluara, që ekzistojnë në Spanjë, për shembull. Po, kam luftuar, kam qenë militant i kësaj lëvizjeje, por mendoj që e kemi fituar. Ka ende ndonjë rast homofobie, ndër brezat e vjetër, por askush nuk guxon të jetë më homofob, haptas. Ja pra, kanë ndryshuar raportet. Dhe besoj se një shkrimtar, sidomos kur është i njohur, duhet ta vërë famën e tij në shërbim të çështjeve të drejta, një shkrimtar duhet t’u përkushtohet atyre. Nuk duhen shkruar vetëm romane zbukurimi, duhet sjellë diçka e re, duhet folur për të vërtetën, për drejtësinë, për gjëra që kanë vërtet rëndësi për njerëzimin.
Dritare.net: Kam lexuar një intervistë tuajën, ku shpreheshit se liria në këto kohë i ka bërë historitë homosekseuale, po aq të mërzitshme sa ato heteroseksuale.
Sepse sot gjërat kanë ndryshuar shumë dhe në Francë sot ka aq shumë letërsi gej që është bërë mjaft banale sepse s’ka më asnjë betejë që duhet fituar dhe atëherë dashuritë ngjajnë me njëra-tjetrën, si të të gjithë njerëzve. Kështu që, shumë shkrimtarë gej gjejnë kënaqësi tek erotizmi dhe s’ka më një ndjenjë jetësore. Është zhdukur bukuria e letërsisë gej, si një herë e një kohë me Tomas Man, Cvajg, apo Prust.
Dritare.net: Cvajgu i përket letërsisë gej?
Ka një roman të tijin që quhet “Ngatërrimi i ndjenjave” që është shumë i bukur. Flet për një profesor që dashuron një nxënësin e tij dhe nxënësi nuk e kupton sepse nuk mund të thuheshin këto gjëra në atë kohë. Gjithçka ishte e fshehtë, kishte një ngarkesë erotike shumë të fortë, sesa kur thua çdo gjë. Sepse për mua erotizmi është shumë i mërzitshëm, banal, përsëriten të njëjtat gjeste, të njëjtat gjëra. Arti duhet t’i thotë gjërat edhe pa i thënë hapur, të sugjerojë. Mendoj që letërsia gej duhet të ndryshojë, të përtërihet, nuk duhet të mjaftohet vetëm me përshkrimin e skenave erotike sepse kjo është bërë e mërzitshme tanimë.
Dritare.net: Po letërsia në përgjithësi, a është bërë edhe ajo e mërzitshme tani, apo ndoshta më mirë të pyes, a është më globale?
Ekziston rreziku i përbotëzimit tani në Francë, ku shumë shkrimtarë duan të jenë menjëherë të përbotshëm. Për mua janë shkrimtarë të këqij sepse sa më individual të jetë shkrimtari, aq më shumë mund të bëhet universal. Flitet për gjëra që të gjithë i dinë dhe vlerat letrare nuk ekzistojnë më. Prandaj kemi një pjesë të letërsisë që ndërkombëtarizohet, që banalizohet, që nuk paraqet interes. Por ka edhe shumë shkrimtarë që kërkojnë, që shkruajnë, që mendojnë, që reflektojnë.
Dritare.net: Kur një shkrimtar, apo profesionist shkruan bukur? Kur është i dashuruar, apo nuk varet nga dashuria?
Për sa më takon mua po, unë jam gjithmonë i dashuruar. Nuk mund të shkruaj dhe as të jetoj pa dashuri. Duhet të dashurosh. Nuk është aq thelbësore të të duan, duhet të jesh i dashuruar me dikë sepse dashuri do të thotë trazim shpirtëror, do të thotë të mendosh për të, është një lloj motori i dobishëm edhe për krijimtarinë.
Dritare.net: Po si ia dilni të keni përherë njerëz për t’u dashuruar?
(qesh) Fati, kush e di!
Dritare.net: Jeni i dashuruar këto kohë?
Po, po.
Dritare.net: Dhe kjo dashuri ju frymëzon më shumë të jetoni, apo të shkruani?
Ato janë të lidhura ngushtë. Nuk më frymëzon në mënyrë të drejtpërdrejtë për të shkruar, por kjo është jeta dhe jeta të nxit të shkruash sepse po nuk jetove, nuk ke ç’shkruan.
Dritare.net: Çfarë keni bërë ju për të marrë kaq shumë dashuri nga jeta?
Mendoj që dikush që hapet ndaj jetës, merr shumë nga ajo. Kush është i mbyllur, s’merr asgjë. Po të jesh i hapur, merr. Ka një moment mjaft të fuqishëm ecjeje përpara.
Dritare.net: Ndërkaq, përveç dashurisë, do të doja t’ju pyesja edhe për betejat tuaja të tanishme. Jeni duke luftuar në mbrojtje të ndonjë çështjeje tjetër?
Mbetet ende çështja e birësimit të fëmijëve që është shumë e rëndësishme për homoseksualët, mendoj sepse prirja homoseksuale është një gjë dhe dëshira për të qenë prind është një tjetër. Nuk duhet të bashkohen gjërat, siç bëjnë fetë. Mund të duash një person që i përket të njëjtit seks me ty dhe në të njëjtën kohë të duash të kesh fëmijë. Pra, nuk ka asnjë arsye pse një çift homoseksual, burrash, apo grash, nuk duhet të birësojë fëmijë. Ashtu siç ndodh në disa vende të tjera, në Holandë, në Spanjë, vende katolike . Kjo është njëra nga betejat e mia dhe më duket e drejtë dhe tjetra është vdekja me dinjitet, apo eutanazia. Mendoj që është shumë e rëndësishme. Unë jam i moshuar dhe mendoj për vdekjen. Nuk do të doja të kthehesha në një plak të shushatur apo të gjymtuar, mendërisht apo fizikisht, dhe nëse katandisem ashtu, do të doja që një mjek të më bëjë një gjilpërë, pa asnjë rrezik për atë vetë. Vetëvrasja e asistuar është një gjë shumë e rëndësishme, sepse sot ka shumë të moshuar, sot jetohet më gjatë, deri në 100 vjeç, por jo gjithmonë në formë të mirë...
Dritare.net: Jeni duke e bërë vetëm këtë luftë?
Jo, në Francë jam anëtar i një Komiteti që quhet “Vdekje me dinjitet”. Mendoj se e drejta për të vdekur me dinjitet është një gjë shumë e rëndësishme. Ju e dini që Papa e refuzon këtë fakt, e dënon, dhe kjo është e padurueshme.
Dritare.net: Në fakt mund t’ju bëja shumë pyetje rreth kësaj, por mendoj që publiku shqiptar që po ju ndjek ka më shumë probleme që të jetojë në dinjitet, pastaj mund të mendojë për vdekjen.
Po, por edhe shqiptarët plaken një ditë. E dini, të jetosh mbi një karrocë me rrota, apo pas aksidentesh me makinë. Kam shkuar edhe nëpër spitalet ku rrinë këta njerëz dhe është e tmerrshme t’i shikosh. Ç’kuptim ka jeta ashtu? Ajo s’është jetë. Të jetosh me dinjitet, sigurisht, është nevoja parësore e çdokujt, por në një vend si Franca ku të gjithë pak a shumë jetojnë mirë, vdekja është bërë një problem i ri. Kur jeton mirë, jeton edhe më gjatë. E dini, që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, mosha mesatare e njeriut në Francë është rritur me 17 vjet? Është shumë! Tani mosha mesatare ka shkuar 85 vjeç, më përpara ishte 70.
Dritare.net: Doja të flisnim pak mbi Akademinë Franceze. Ç’do të thotë të jesh anëtar i Akademisë Franceze?
Akademia është 400-vjeçare, shumë e vjetër, u krijua nga Rishelie në vitet 1600-1635, për të kontrolluar zhvillimin e gjuhës, që është një gjë shumë e bukur. Të gjithë shkrimtarët e mëdhenj francezë kanë qenë anëtarë të saj, që nga Rasini, Korneji, Hygo etj. Është një organizëm që kontrollon dhe vëzhgon gjuhën, gramatikën. Nxjerr edhe një fjalor që përpunohet gjithmonë, çdo të enjte mblidhemi për të analizuar kuptimet e reja që marrin fjalët si pasojë e zhvillimit të historisë. Është shumë interesante!
Dritare.net: Po, vërtet mjaft interesante. Po ju, kë preferoni ndër anëtarët e Akademisë, ndoshta të 100, 5 apo 200 vjetëve më parë? Keni ndonjë shkrimtar të preferuar?
Bashkëkohor apo nga të së kaluarës? Të gjithë, që nga Rasini, Korneji, La Fonteni, Volteri, Hygoja, La Martini pra, Valerí, Berkson, Moriak, të gjithë, apo shumë prej tyre pra, e kanë kthyer në një lloj panteoni. Pastaj edhe ndërtesa është e mrekullueshme, është ndërtesa më e bukur në Paris, pranë Senës, me një kupolë. Është një ndërtesë e viteve ’600, është e jashtëzakonshme dhe brenda është një lloj faltore e gjuhës, mjaft e përshtatshme për një shkrimtar.
Dritare.net: Le të flasim pak për faltoren e politikës. Ju vazhdoni ta përçmoni Sarkozinë, apo mësuat ta pranoni?
Unë vetë jo. Por duhet ta pranoj sepse jam demokrat. Sarkozi u zgjodh, kështu që duhet ta pranoj. Unë gjithmonë kam qenë socialist. Që kur kam pasur të drejtë të votoj kam votuar për ta.
Dritare.net: Por ama, nuk ju pëlqente aspak Segolen Ruajal!
Jo, aspak.
Dritare.net: Pse?
Sepse nuk ishte e aftë.
Dritare.net: Sepse është grua?
Jo, përkundrazi, unë i adhuroj gratë. Por ajo nuk është e aftë. Ka bërë gafa të tmerrshme, gabim, ose kështu më duket mua. Bre nda asaj partie ka njerëz shumë të zotë, por ata nuk janë mediatikë.
Dritare.net: Ndërsa Sarkozia, jo?
Po, është shumë i zoti, shumë dinak, por edhe i zgjuar, mjaft kërkues.
Dritare.net: Ju jeni marrë me politikë?
Jo sepse nuk është zanati im. Shume njerëz bëjnë shumë gjëra… nuk jam aq kompetent. Unë vetëm votoj.
Dritare.net: Ju votoni edhe kur nuk ju pëlqen kandidati i partisë që mbështesni. Pse?
Sepse është shumë e rëndësishme. Në demokraci është populli që qeveris, shumica e popullit, kështu që të mos votosh është krim.
Dritare.net: Është krim? Më pëlqen shumë kjo shprehje, do ta përdor si slogan për emisionet e mia. Të mos votosh është krim.
Po, është krim. Atëherë do të thotë të pranosh diktaturën, kaosin. Diktaturat e shtypin gjithmonë votën e lirë, kjo dihet. Jo, vota është e rëndësishme. Unë votova, votova për Ruajalin, por kundër dëshirës sime, sepse e dija që s’mund t’ia dilte mbanë. Por votova për të sepse idetë e saj janë edhe të miat./d.r-dritare.net