Babai im, Amos Oz na la fjalë që ndryshuan botën
Dritare.net
Babai im ndërroi jetë dhe çdokush që mendon se me vdekjen e Amos Oz, vdiq dhe shpresa në Izrael, nuk e ka njohur realisht tim atë. Sepse ai e dinte se mund të vazhdonte. Ai shpiku, nëpërmjet fjalës së tij një lloj risie që e bën shpresën të pavdekshme.
Babi im ndërroi jetë të premten.
Njerëzit e drejtë, me të vërtetë të drejtë na lënë në ditën e Shabbatit (dita e shtatë, ku sipas besimit hebre, njeriu lihet i lirë nga çdo lloj pune). Tani e kuptoj se, shkrimtarët duhet të vdesin të premteve. Fjala u hap pak para këtij Shabbati dimëror, dhe përgjatë kësaj fundjave, në Izrael dhe jashtë tij, dhjetëra, mijëra njerëz lexonin për babanë dhe fjalët e tij. Një shkrimtar duhet të vdes të premten.
Në moshën katër vjeçare zbulova vdekjen. Vajta te babai dhe i thash se, kisha shumë frikë. Babai m’u përgjigj: “Mos ki frikë Fania, sepse me kalimin e kohës ti do të rritesh dhe unë do të gjej një shpikje që do t’i ndalojë njerëzit të vdesin.
Këto ishin ekzaktësisht fjalët e tij. Shikojeni ju vetë: babai 25-vjeçar që i foli në këtë mënyrë vajzës së tij ishte në fakt djali nga Sumki, djali nga pantera në bodrum, djali nga kodrat e këshillit të ligë dhe nga përralla e dashurisë dhe errësirës. Ai djalë papritur u shndërrua në baba. Babanë tim.
Disa njerëz do të thonë, sipas mendimit tim me të drejtë, se nuk mund t’i thuash një fëmije të vogël që ka frikë nga vdekja, se babai do të shpikë diçka kundër vdekjes. Sikur vetë fjalët të mund të sillnin shpengim, shërimin e plotë dhe përfundimtar, apo edhe sikur të blinin pak kohë, të shtynin frikën nga vdekja të një fëmije, të një të rrituri dhe të një të moshuari dhe t’i stiste dhe magjepsje ato në një shpikje magjike nga ëndrrat e së ardhmes.
Dhe kjo kritikë mund të jetë gjithashtu e politikës së babait. Po, do të flas këtu për politikat e tij sepse për atë dhe për mua, politikat ishin gjithashtu personale. Jo çdo gjë që është personale është politike, sigurisht që jo, por çdo gjë që është politike është personale. Disa menduan se pozitiviteti politik që shoqëronte Amos Oz përgjatë pjesës më të madhe të jetës së tij, jo gjatë vitit apo dy vjetëve të fundit, por në pjesën më të madhe të jetës së tij, ishte një lloj fantazie e paqes botërore: e njerëzimit e cila në rrëmujën e komplikacioneve të saj mund të ishte e mirë, për shoqërinë njerëzore që mund të rregullohej, të plotësohej dhe të ndreqej me shatë e lopatë me libra e me penë. Disa njerëz e përgënjeshtruan këtë optimizëm dhe ishin madje të frikësuar nga ai, ashtu sikurse ishin nga shpresa këmbëngulëse për një paqe mes Izraelit dhe arabëve, dhe veçanërisht mes Izraelit dhe palestinezëve, është një iluzion i çmendur, një shpikje e shkrimtarëve, një hije kalimtare në shpellën e Platonit.
Dhe babai këmbëngulte dhe thoshte, madje dhe në fund, përgjatë fundit se, burrat dhe gratë mund të përmirësohen me kalimin e kohës, më kompleks dhe më të mirë, falë disa ndikimeve/prekjeve të të kundërtit tjetër dhe dhimbjes së largësisë dhe bërjes të huaj me tjetrin, nëpërmjet aftësisë për t’i treguar histori njëri-tjetrit dhe për të dëgjuar histori dhe duke jetuar për një moment të shkurtër nën lëkurën e huaj të heronjve të tregimeve. Dhe babai më tha: “Të gjitha udhëzimet morale dhe ‘Dhjetë Urdhëresat’ dhe të gjithë karakteristikat e mira për mua, mblidhen në një urdhëresë të vetme: “Mos shkaktoni dhimbje. Kjo është e gjitha. Mos shkaktoni dhimbje. Dhe nëse kjo është e pamundur, të paktën shkakto më pak dhimbje. Sa më pak të jetë e mundur.” Ai u përpoq të mos shkaktojë dhimbje, gjithë jetën e tij ai u përpoq, dhe disa herë ai dështoi. E pra unë e di se ndonjëherë ai shkaktoi dhimbje. Por sa ishin ata që shkruan dhe thanë gjatë ditëve të fundit se, babai iu dha atyre veshë opo ndihmë, durim e zemër/kurajë. Dhe kështu duket se është me të vërtetë e mundur të punohet shumë, të ngrihesh çdo ditë në 4 am dhe të fillosh të punosh për të shkaktuar më pak dhimbje. Të shkaktosh më pak dhimbje dhe të shkruash. Këtë gjithashtu, ai e bënte nga ora 5 e mëngjesit, pas një shëtitje, me stilolapsin e zi dhe stilolapsin blu, me zërin e tij të tregimtarit dhe zërin e tij të krijuesit të qytetarëve. Ai krijoi karaktere përndjekëse dhe kërkoi pushimin e duhur për ta. Ai krijoi një magji në errësirë, kështu që dashuria do të mund të shpërthente, dhe mes dashurisë dhe errësirës, jo më pak i ngatërruar se dashuria e një gruaje, ai jetoi të gjithë jetën e tij i ngatërruar me dashurinë për këtë tokë dhe këtë shtet, shtetin e prindërve të tij. Në të gjitha shpresat e Sionizmit në realizim, në të gjithë pafajësinë e besimit të një anëtari të gjeneratës, që krijoi një shtet për hebrenjtë në Izrael, ai gjithashtu kërkoi për ne këtë Sionizëm të thellë, pothuajse i fundit që kishte atë nuk ishte realizuar akoma se, këtu do të kishte paqe me arabët.
“Burra dhe gra të mira e të mençura,”,- më pati thënë shpeshherë, “po rriten këtu dhe do të marrin timonin e këtij shteti. Njerëz të panjohur, njerëz që sapo kishin ardhur, jo famëkeq dhe jo magjistarë, do të vijnë dhe do të udhëheqin nga vendet ku, shpresat e mëdha të së nesërmes mbijnë fshehurazi.”
Jo optimizëm. Shpresë. Optimizmi është ngjyrë e një parashikimi, shpresa është realizimi i një vlere të thellë ose diçkaje të një imagjinate të madhe. Kjo shpresë se, këtu do të ketë paqe dhe drejtësi. Drejtësia delikate dhe e pakuptueshme e një shoqërie solidariteti, pjekurie, një shoqërie që nuk është lakmitare dhe as zell për ndonjë teori. Vetëm një dashuri e thellë për qenien njerëzore. Një shoqëri izraelite që ka judaizëm dhe humanizëm, kombinimi i gdhendur në portën e shtëpisë së Jozef Klausner, i njëjti judaizëm, fuqitë e fshehta të të cilit, edhe nëse nuk ka besim në Zot, janë fëmijët, librat dhe bisedimet. Dhe te ne, biseda është e lejuar me çdo person, dhe debati është i dashur, edhe nëse është i nxehtë, për aq kohë sa nuk shkakton dhimbje.
Dhe përtej vetë natyrës së ngurtë të kësaj shprese të madhe, përtej faktit që kjo shpresë, po aq sa njerëzit këtu sot e dëmtojnë atë ose kanë frikë se, ajo do të na dobësojë dhe do të na dorëzojë në duart e armiqve tanë, shumë e dinë se, kjo shpresë është në fakt thelbi i fshehtë i sionizmit, dhe gjithashtu thelbi i fshehtë i humanizmit. Shpresa është e mirë për zemrën, e zgjeron atë, ajo hap horizonte dhe lëviz drejt veprimit. Është arenë dhe trashëgimi për nipërit e mbesat që jetojnë këtu.
Babai vdiq, dhe kushdo që mendon se shpresa e këtij lloji vdiq në Izrael me vdekjen e Amos Oz, nuk e njihte me të vërtetë atë, sepse babai e dinte se do të vazhdonim. Ai shpiku një lloj risie kështu që shpresa nuk do të vdiste. Ne do të vdesim, por ajo jo, për aq kohë sa ka këtu fëmijët dhe nipërit e mbesat, miqtë dhe studentët, lexuesit, bashkëbiseduesit dhe njerëzit e ndershëm që nuk pajtohen me të dhe që janë të denjë për të, ajo nuk do të vdesë.
Po flas për shpresën se, do të ketë paqe të vërtetë midis Izraelit demokratik, shtetit të hebrenjve dhe të gjithë qytetarëve të tij, një shtet i ligjit dhe drejtësisë sociale, një shtet në të cilin do të lulëzojë gjuha Torah, si dhe kultura hebraike dhe me ta kultura arabe dhe ajo botërore. Nuk është një shpikje ngushëlluese për një fëmijë që ka frikë nga errësira, nuk është një përrallë e idilike për të rriturit, për të çliruar zemrën nga dhimbjet e ndërgjegjes dhe nga duart nga veprimi. Jo, sepse kjo është një thirrje për veprim, sepse fjalët ndryshojnë historinë. Fjalë si këtu në vendin që paraardhësit tanë donin të gjitha shpresat të bëheshin të vërteta. Ne ndryshuam historinë njëherë, prindërit e babait dhe prindërit e nënës sime të dashur, dhe pionierët e Kibbutz Hulda dhe hebrenjve që ecnin ose lundronin për këtu nga të gjitha vendet ku ishin shpërndarë me qëllime të mëdha, ata ndryshuan historinë, nga një botë e tmerrshme ata ndryshuan historinë dhe ne, a nuk mund të shpresojmë dhe të veprojmë këtu dhe tani?
Babai nuk mund të dëgjojë atë që po them tani. Ai ishte një hebre shumë laik, dhe unë gjithashtu nuk jam një person besimtar dhe nuk mendoj se po dëgjon. Por unë jam i sigurt, me të vërtetë i sigurt, se ai është duke e tundur kokën.
Dhe kështu është e mundur të shpikësh diçka që shpresa e njerëzve tanë dhe izraelite të mos vdesë. Të kthjellët, të zgjuar, shumë hebrenj shpresojnë në një kuptim të caktuar, dashuri për njerëzit dhe dashuri për botën, kjo do të ishte mirë për shumicën e njerëzve këtu. Dhe jashtë gjithë kësaj, të gjithë ose pothuajse të gjithë do të tregojnë histori dhe me siguri do të dëgjojnë histori dhe do të dëgjojnë me të vërtetë. Dhe nga kjo do të fillojnë, njëri pas tjetrit, të mos shkaktojnë dhimbje, ose të paktën të shkaktojnë më pak dhimbje.
E doja atë thellësisht dhe shpirtrat tanë ishin të afërt. Shumica prej jush e di këtë. Mendova se do të qëndroja këtu sot dhe nuk do të kisha fjalë, por ja ku jam, ende i kam ato. Ne kemi fjalët dhe ato kanë shumë fuqi, dhe fuqia e tyre nuk do të vdesë. Babai na la ato dhe ka të tjera, dhe do të ketë dhjetëmijë më shumë. Fjalët ndryshojnë pikëpamjet, fjalët ndryshojnë botën. Ato nuk vdesin dhe shumë shpresa do të bëhen realitet. Faleminderit baba!/Përshtati: Ana Toci/ dritare.net